Izgradnja mini hidroelektrana kontroverzna je tema i na Kosovu. Beskrupulozni investitori, među kojima i strani, koristeći opšte neznanje (o posljedicama) i naivnost (po kojoj svako ko dolazi iz svijeta dolazi da nam pomogne), ali i korumpiranost sistema (po kojoj je i Kosovo poznato, kao i ostale balkanske državice), gradili su ovih godina svuda gdje im se pružila prilika. Uključujući čak i nacionalne parkove.

Pri tome su – kako je to za Balkan i njegovu kombinaciju neodgovorne kriminogene vlasti i nepostojanja pravne države karakterističnio – dozvole dobijane na krajnje sumnjiv način, a poštovanje njima propisanih uslova neprovjeravano. Pa se dešavalo čak i da mještani mjesecima ostaju bez vode za svoje potrebe.

Protesti ekoloških aktivista i lokalnog stanovništva, koji su tvrdili da nadležne institucije nisu procjenile rizik po životnu sredinu i da nisu konsultovale lokalne zajednice u selima u čijoj blizini su ove elektrane, što je propisano zakonom, su, praktično, ignorisani. Sve dok oni, slično bosanskohercegovačkim, nisu posegnuli za pravnim sredstvima, odnosno započeli pravne bitke pred tamošnjim sudovima. Koji su, slično bosanskohercegovačkim, svojim presudama iznenadili javnost, pokazavši da kancerogeni uticaj politike i korupcija, iako bez sumnje prisutni, nisu u potpunosti “poklopili” sistem.

Tako je odlukom Vrhovnog suda Kosova, u oktobru prošle godine, zaustavljen rad tri male hidroelektrane u blizini sela Dečani, do konačne sudske odluke da li su izgrađene u skladu sa propisima. Sve tri MHE se nalaze u nacionalnom parku Bjeshket e Nemuna i u vlasništvu su firme KelKos, koja je podružnica austrijskih kompanija Kelag-Karntner Elektrizitats i Kelag International.

Radi se o istoj kompaniji koja stoji iza nekoliko razornih projekata u BiH – između ostalog na rijeci Ugar i Sani – i koja ignoriše višegodišnje proteste zbog svog djelovanja i kojoj je Centar za životnu sredinu, svojevremeno, iznio zahtjev da više ne gradi hidroelektrane u BiH.

“Kelag dobija profit uništavanjem našeg krajolika. Ova kompanija je prodavala električnu energiju dugi niz godina ne ispunjavajući ekološke zahtjeve“, izjavila je Shpresa Loshaj iz nevladine organizacije Pishtarët, koju je investitor čak tužio “za klevetu”, tražeći 100.000 eura odštete, što je Amnesty International okarakterisao kao način da se zastraše i ućutkaju ekološki aktivisti, ali i kao “strateške sudske postupke protiv učešća javnosti”.

Uglavnom, aktuelnost ove teme, građanski aktivizam,  i kontroverze koje se provlače u javnosti, u vezi postupanja institucija pri odobravanju potrebnih dozvola, nagnali su Nacionalnu kancelariju revizije Kosova da započne rad na reviziji učinka “Sistem licenciranja hidroelektrana i njihov uticaj na životnu sredinu i vode (2015 – 2021)”.

“Bavljenje ovom temom od posebnog je značaja jer se korištenje vode za proizvodnju električne energije mora vršiti na pravi način bez uticaja na kvalitet i protok vode.”, kažu iz Kancelarije.

Kancelarija, bez ustručavanja, medijske natpise proglašava direktnim povodom za bavljenje revizora ovom temom, navodeći da i početna istraživanja u fazi planiranja u ovoj oblasti pokazuju da postoje indicije da proces izdavanja hidroenergetskih dozvola karakterišu brojni nedostaci i netransparentnost.

Takođe, postoje indicije o nedostatku koordinacije između odgovornih strana tokom procesa licenciranja, kao i nedostatku odgovarajućeg nadzora od strane nadležnih institucija, što, kako zaključuju revizori, posledično može dovesti do ugroženosti životne sredine.

Procesu revizije će biti podvrgnuti Regulatorna kancelarija za energiju, Ministarstvo životne sredine, prostornog planiranja i infrastructure, Ministarstvo privrede, kao i opštine Dragaš, Mitrovica, Dečani i Štrpci, a potencijalno i Kosovska agencija za šume i Ministarstvo kulture, omladine i sporta. U okviru ovih institucija, fokus revizije biće odjeljenja za izdavanje dozvola i odeljenja inspektorata čije odluke imaju uticaj na životnu sredinu i vode.

Fokus će biti na izdavanju dozvola za hidroelektrane tokom perioda 2015.-2020. godina i njihov uticaj na životnu sredinu i vode. U naznačenom periodu, na Kosovu je izgrađeno dvadesetak malih hidroelektrana, koje nude proizvodni kapacitet od oko 86 MW.

“Aktivnosti svake institucije nadležne za izgradnju hidroelektrana i njihov rad u cilju proizvodnje električne energije moraju se odvijati u skladu sa principima usklađenosti, ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti. Takođe bi trebalo da se obezbjedi transparentnost i jednak tretman za ekonomske operatere koji imaju za cilj da koriste vodu za proizvodnju energije.”, navode iz Nacionalne kancelarije revizije Kosova.

Napomenimo na kraju da je početkom 2020., iz same Vlade Kosova stiglo priznanje da im nije poznato u kom su stanju vodotokovi i da je pri izdavanju dozvola za MHE vjerovatno bilo korupcije i pravnih prestupa, da su saglasnosti koje se tiču životne okoline i druga dokumentacija bile samo formalnost, da nisu stručno sastavljene i nagovješteno da će i tužioci imati posla.

Nagovješteno je i da će se prioriteti u upravljanju vodama promijeniti i da će se na prvo mjesto staviti vodu za piće i agrobiznis, a tek onda za industriju i energetiku. Jer je ekonomska korist od malih hidroelektrana mnogo manja od štete po lokalna domaćinstva i poljoprivredu.

Dodajmo da je borba za rijeke uspjela da pobijedi i nacionalne podjele na jugu Kosova, gdje su mještani različitih nacionalnosti ostavili po strani politička razmimoilaženja i “visoku politiku” i zajedno protestvovali protiv izgradnje i rada niza malih hidroelektrana na njihovom području, za koje je procjenjeno da bi ugrozile snabdevanje pitkom vodom oko 4.000 tamošnjih stanovnika.