U antologijskoj hiperrealističnoj filmskoj distopiji, Matrix, u kultnoj sceni glavni lik Neo, biva suočen od strane vođe pobunjenika Morfeusa sa izborom između crvene i plave pilule. Uzimanje crvene pilule oslobađa od vještački generisane siumulirane realnosti i otvara „vrata percepcije za stvaran svijet“ u kojem vlada brutalno izrabljivanje potlačene većine i totalna kontrola, robovlasništvo drugim sredstvima.
Plava pilula znači prihvatnje simulacije kao stvarnog svijeta, nespoznajući stvarnost i nemajući svijest o njenom postojanju omogućava uživanje u vještački stvorenoj izrabljivačkoj matrici. Po riječima Morfeusa:
„Uzmeš plavu pilulu – priča završava, budiš se u svom krevetu i vjeruješ sve što želiš da vjeruješ. Uzmeš crvenu pilulu – ostaješ u zemlji čuda i ja ću ti pokazati koliko duboko zečija jazbina seže.“
Jednako kao u pomenutoj sceni, bosanskohercegovačku stvarnost nakon 25 godina od „postanja“ moguće je opažati pod dejstvom crvene ili plave pilule.
Za „ovisnike“ o plavim pilulama, briselske eurobirokrate i šefove im iz prijestonica zemalja članica EU, ali i najveći dio političke elite u zemlji, BiH je zemlja potenijalni kandidat za članstvo u EU, čiji napredak na ispunjavanju 14 uslova iz mišljenja Evropske Komisije po aplikaciji za članstvo ohrabruje. Narativ dalje kaže da uprkos brojnim izazovim zemlja ostvaruje napredak, koji zavređuje da bude pozdravljen.
Tako su od strane zvaničnika zaduženih EU za BiH iskreno i zdušno pozdravljeni veliki koraci, usvajanje budžeta institucija BiH za 2020, u julu mjesecu 2020 i suštinski napredak koji je Parlamentarni odbor za stabilizaciju i pridruživanje između Parlamentarne skupštine BiH i Evropskog parlamenta napravio nakon pet godina zastoja usvajanjem Poslovnika o radu.
Ko posegne za crvenim pilulama, vidjeće poražavajuću sliku opustošene zemlje, potpuno devastiranu sistemskom korupcijom i zarobljenu interesima vladajućeg etno kartela, u kojoj je dokinuta podjela vlasti, stvarna moć u rukama šačice šefova kartela, ljudska prava i slobode se sistematski ugrožavaju, životi građana vrlo malo vrijede, javne usluge na tragikomično niskom nivou, a javne i ekonomske politike u potpunosti podređene interesima kartela, iz koje ljudi masovne bježe u egzodusu koji podsjeća na onaj izazvan ratom od prije nešto više od četvrt vijeka.
Crvene pilule će omogućiti konzumentu vrlom, da jasno vidi da se stanje u zemlji pogoršava kada je u pitanju stanje korupcije, ljudskih prava, vladavine prava, prema svim relevantnim pokazateljima i da je BiH čak i u konkurenciji zemalja zapadnog Balkana koji dijele slične probleme, u dalekom najgorem stanju.
Politička korupcija, ključni problem BiH, kao starorimski bog Janus, sa dva lica. Prvo, koje se odnosi na neograničeno i beskrupulozno akumuliranje bogatstva vladajućih struktura, drugo usmjereno na zadržavanje neograničene moći odnosno kontrole nad institucijama i resursima. Nepisano je pravilo da što je legitimitet vlasti manji, ona je više beskrupulozna i spremnija na sve da sačuva poziciju moći.
Stoga, potpuno logično je da se BiH prema relevantnim istraživanjima svrstava u red hibridnih režima, koji su zapravo kombinacija formalnih demokratskih procedura i institucija, dok u praksi su zapravo gotovo otvoreno autokratski. Drugim riječima, izbori postoje ali niti su fer niti pošteni. Ovakve zemlje karakterišu se još i kao kompetitivne autokratije. Kao što im samo ime kaže ovi režimi kombinuju demokratiju i autokratiju, s tim da od demokratije uglavnom ostaje forma, sadržaj po svemu brtualno autokratski.
Javni resursi su stavljeni u službu očuvanja vlasti. Hipertrofiran javni sektor glavno je uporište moći vladajućih partija, koje su klijentelističkim imenovanjima na rukovodeće pozicije uspostavile efektivnu kontrolu nad njim. Distribuiranje poslova u javnom sektoru članovima i pristalicama vladajućih političkih partija jedan je od osnovnih načina generisanja podrške za očuvanje neograničene moći. Jednako važan način učvršćivanja moći odnosi se na dodijelu ugovora o javnim nabavkama po kronističkom principu.
U takvoj konstelaciji važnu ulogu igra simbiotička veza između represivnog aparata i organizovanog kriminala. Sa jedne strane represivni državni aparat pokrovitelj je organizovanog kriminala, koji pod tim patronatom u relativnom komforu obavlja svoju primarnu djelatonst, ali sa druge strane kad vladajućem kartelu, ili šefovima represivnog aparata zatreba usluga bilo da je to „uvjeravanje“ koalicionih partera u važnost očuvanja koalicije ili podsjećanje opozicije da ipak demokratiju ne shvataju isuviše kreativno, partneri iz organizovanog kriminala su dakako na raspolaganju.
Vraćajući se na dilemu s početka teksta, pa čemu onda uopšte uzimati crvene pilule, posebno kod jubileja važnih poput četvrt vijeka Dejtona, pitaće vrli pitac neki, i gledati očaj i beznađe. Pitaće pitac vrli jer ne shvata da samo s crvenom pilulom možemo shvatiti razmjere opšteg društvenog propadanja u praktično slobodnom padu od devedestih do danas, s periodom privremeno otvorenog padobrana u vidu međunarodne uprave, koja je taj pad privremeno usporio ali nikako i zaustavio.
Tako da kao što veli orvelovska kvaka 22 „dok ne postanu svjesni, neće se nikad pobuniti, a dok se ne pobune, neće moći da postanu svjesni“. Sretna dvadespetogodišnjica Dejtona, sretan međunarodni dan borbe protiv korupcije i uzmite crvene pilule.
