Njemački nedeljnik Der Spiegel u posljednjem broju donosi priču o izgradnji malih hidroelektrana na Balkanu u kome ističe da kompanije i uticajne ličnosti sve više preduzimaju akcije protiv aktivista, novinara i naučnika pretjeranim tužbama i apsurdnim zahtjevima za naknadu štete, s ciljem da ih preplaše i ućutkaju.
U tekstu se navodi da se na Balkanu trenutno gradi ili planira izgradnja 3500 malih hidroelektrana. Jedna od njih je i hidroelektrana na Prizrenskoj Bistrici na Kosovu na kojoj hidroelektranu gradi kompanija Kelkos. Iza ove kompanije stoji austrijski Kelag, koji je jedan od najvećih investitora u hidroenergiju na Balkanu. Većinski akcionari Kelaga su austrijska savezna pokrajina Koruška i njemačka kompanija RWE AG.
Kao i u ostalim balkanskim državama u kojima se grade male hidroelektrane, i u ovom slučaju su prisutne prijetnje i zastrašivanja upućena svima koji se usude da postavljaju pitanja, dovode u sumnju izgradnju hidroelektrana ili izvještavaju o tome. Aktivistima koji iznose optužbe da investitori nemaju ekološke dozvole za izgradnju, naučnicima koji predstavljaju dokaze o štetnosti izgradnje hidroelektrana, kao i novinarima koji sve to prenose, kompanije šalju tužbe uz zahtjeve za astronomske nadoknade.
Tužbe su privukle pažnju i Evropske komisije koja je izrazila zabrinutost zbog prekomjernih i pretjeranih tužbi kojima kompanije, udruženja ili uticajni ljudi žele da ućutkaju kritičare. Umjesto da preduzmu mjere protiv investitora, tužioci se obrušavaju na kritičare – aktiviste, naučnike ili novinare. Često apsurdno visoki zahtjevi za odštetu imaju za cilj da ih zastraše i ućutkaju.
Da ovo nije izolovan slučaj karakterističan samo za balkanske zemlje u kojima je pravosuđe, najblaže rečeno, na klimavim nogama, dokazuju primjeri iz Evropske unije. Naime, protiv malteške novinarke Dafne Karuane Galicije, koja je ubijena 2017. godine, u trenutku njene smrti vodilo se 47 ovakvih procesa. U februaru je francuskoj aktivistkinji Valeriji Murat izrečena prvostepena presuda sa zahtjevom od 125.000 evra odštete zbog tvrdnje da se u vinu nalaze ostaci pesticida. Po mišljenju sudije, Valerija nije dovoljno jasno stavila do znanja da su ostaci pesticida ispod graničnih vrijednosti. U Njemačkoj je princ Georg Fridrih od Pruske pokrenuo najmanje 120 parnica protiv novinara i naučnika koji su govorili o umješanosti njegove porodice u nacionalsocijalizam. Zaprepašćenje je izazvala i žalba koju je pokrajinsko vijeće Južnog Tirola podnijelo protiv zaposlenog u Minhenskom institutu za životnu sredinu koji je kritikovao pretjeranu upotrebu pesticida u uzgoju jabuka.
U studiji organizacije za zaštitu životne sredine Greenpeace i Univerziteta u Amsterdamu identifikovano je 130 tužbi u Evropi koje su se tokom proteklih deset godina zasnivale na modelu strateških tužbi protiv učešća javnosti (SLAPP). Samo osam od njih je bilo uspješno što je pokazatelj da je velika većina njih zloupotrebljavala pravosuđe.
Međutim, ni kritičari više ne sjede skrštenih ruku. U Evropi se više od 100 organizacija okupilo da formira anti-SLAPP koaliciju u borbi protiv zastrašivanja. Koalicija nudi besplatnu pravnu pomoć onima koji su pogođeni tužbama.
Postavlja se pitanje kako se SLAPP tužbe mogu razlikovati od legitimnih korporativnih akcija? Advokat nevladinih organizacija formulisao je tipične karakteristike tužbi u nacrtu zakona. Uglavnom je riječ o tužbama sa pretjeranim zahtijevima. Gdje počinje zloupotreba? Možda sa pitanjem ko treba da odgovara.
Narativ o “zelenoj energiji”, na kome insistiraju investitori, u suštini je “opasna bajka”, kako ističe ekolog Ulrih Ajhelman, predsjednik organizacije Riverwatch iz Beča, koja se bori protiv uništavanja posljednjih evropskih divljih rijeka.
U međuvremenu, dok su žalbeni postupci u toku, investitori nastavljaju sa izgradnjom malih hidroelektrana, ne obazirujući se na dokaze o štetnosti izgradnje i narušavanju flore i faune, kao ni na činjenicu da nerijetko nemaju ni dozvole za izgradnju ili su im dozvole sumnjive.
