2017. godine Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske provela je reviziju učinka na temu „Upravljanje javnim nabavkama u Republici Srpskoj“ i u avgustu te godine objavila izvještaj na osnovu utvrđenih nalaza.
Provedena revizija je obuhvatila Vladu RS, kao ključnog subjekta u kreiranju uspješnog sistema javnih nabavki, te Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite, Ministarstvo prosvjete i kulture, Ministarstvo za izbjeglice i raseljena lica, Ministarstvo uprave i lokalne samouprave i Poresku upravu, kao odabrane ugovorne organe. Dodatni podaci i informacije su prikupljeni u Ministarstvu finansija, Ministarstvu pravde, Fondu zdravstvenog osiguranja i Univerzitetskom kliničkom centru.
Revizija je pokazala da se u Republici Srpskoj nije na sveobuhvatan, organizovan i sistematičan način pristupilo ispunjavanju pretpostavki u cilju uspostavljanja efikasnog sistema javnih nabavki, kao važnog segmenta upravljanja javnim finansijama.
Ocjenjeno je da sistem javnih nabavki u RS funkcioniše u uslovima nepostojanja usaglašenog i sveobuhvatnog strateškog okvira, kao bitnog preduslova njegove uspješnosti.
“Za mjere koje su proistekle iz strateških ili drugih opredjeljenja, Vlada RS nije izradila smjernice za njihovo provođenje, niti je identifikovala potrebne resurse i način njihovog obezbjeđenja. Vlada RS nije uspostavila odgovarajuće mehanizme prikupljanja podataka i informacija, kontrole, praćenja i ocjene ostvarenih rezultata prilikom realizacije strateških ciljeva i mjera u oblasti javnih nabavki, te samim tim nema sveobuhvatan uvid u probleme i funkcionisanje javnih nabavki u ugovornim organima RS i efekte provedenih mjera. Ugovorni organi poslove javnih nabavki nisu organizaciono i kadrovski pozicionirali na odgovarajući način u kontekstu njihovog jasnog i sveobuhvatnog uređenja kroz interne akte i obezbjeđenje dovoljnih i edukovanih kadrova. Godišnje planiranje javnih nabavki, po pravilu, nije ni formalno ni suštinski dio poslovnog i finansijskog planiranja u ugovornim organima. Ugovorni organi ne prate javne nabavke kontinuirano kroz sve faze, niti vode evidencije o njima koje bi omogućile adekvatne analize i ocjene postojećeg načina funkcionisanja javnih nabavki. Izvještavanje o javnim nabavkama je sporadično, uglavnom sa kvantitativnim podacima bez analiza i ocjene stanja i ukazivanja na posljedice takvog stanja.”, zaključak je revizora.
Uglavnom, stanje idealno za korupciju. Zbog čega je, uostalom, uspostavljanje efikasnog sistema provođenja i nadzora nad javnim nabavkama toliko značajno. Naročito unutar vlade, koja raspolaže ogromnim javnim sredstvima i gdje nikakvih zloupotreba ne bi smjelo biti.
Zbog toga je Glavna služba za reviziju Vladi, ministarstvima i poreskoj upravi, dala 5 preporuka, za otklanjanje uočenih nedostataka i obezbjeđenje pretpostavki za uspješnije funkcionisanje sistema javnih nabavki u Republici Srpskoj, te uspješnije upravljanje javnim nabavkama i nadzor nad njima.
Četri godine kasnije, Glavna služba za reviziju provela je tzv. naknadni pregled provođenja preporuka iz izvještaja, odnosno kontrolu stepena realizacije preporuka datih u reviziji učinka „Upravljanje javnim nabavkama u Republici Srpskoj“.
Rezultat je, pogotovo s obzirom na značaj teme i sumnje koje postoje u javnosti u kontekstu javnih nabavki, porazan. Nijedna od datih preporuka revizora nije provedena u potpunosti. 3 su provedene djelimično. A dvije nisu provedene ni u kom stepenu.
Revizori su ustanovili da Vlada Republike Srpske, u posmatranom periodu, nije uspostavila odgovarajući mehanizam prikupljanja potrebnih podataka i informacija o javnim nabavkama u RS, zbog čega nisu stvorene adekvatne pretpostavke za vršenje analiza o funkcionisanju javnih nabavki, a samim tim nije ni obezbijeđena informaciona osnova za donošenje kvalitetnih upravljačkih odluka.
U takvim okolnostima, mjere i aktivnosti u oblasti javnih nabavki se najčešće donose na ad hok osnovi, odnosno na osnovu veoma oskudnih informacija, nedovoljnih za adekvatno razumijevanje funkcionisanja sistema javnih nabavki, što utiče na efikasnost njihove realizacije i postizanje željenih rezultata i efekata.
Revizori su konstatovali i zabrinjavajući formalizam u pristupu odgovornih organa i osoba pitanju javnih nabavki i potrebe da se one sistemski urede na zadovoljavajući način.
“Bez obzira na određenja unapređenja, i dalje se u većini institucija svrha internih akata u oblasti javnih nabavki posmatra sa aspekta potrebe njihovog formalnog postojanja, a ne potrebe suštinskog uređenja ovih poslova i postupanja po njima.”, navodi se u izvještaju.
I kako takav način rada nije vezan samo za javne nabavke, i nije specifičnost samo Vlade Republike Srpske (ranije smo već upozoravali na slične propuste u radu Vlade Federacije), ispostavlja se da vlast u ovoj zemlji ne zadovoljava minimalne norme ozbiljnog i odgovornog upravljanja. A pošto odbija korigovati svoje ponašanje čak i kad joj se ukaže na propuste (između ostalog na potrebu da odluke donose na osnovu prikupljenih informacija i analiza prethodno donesenih mjera i njihovh efekata, a ne “’nako”), to znači da joj takav sistem rada odgovara. No, to onda znači i da vlasti u našoj zemlji nisu primarno zainteresovane za efekte svog rada i obezbjeđivanje građanima što boljih uslova života. Nego za netransparentno i što slabije kontrolisano raspolaganje javnim novcem. Uključujući i javne nabavke.
