Brčko distrikt BiH je od 2021. godine pa naovamo doživio velike promjene kada je u pitanju dodjela sredstava neprofitnim organizacijama iz Budžeta Distritka. Od promjena Zakona o udruženjima građana i fondacijama, preko ukidanja grantova, do uvođenja novih pravilnika o finansiranju odnosno sufinansiranju programa, odnosno projekata, za neprofitne organizacije i pojedince, sa novim formama za prijavu na javne pozive i izvještavanje. Brojne neprofitne organizacije našle su se tako na „nepoznatom terenu“. Stari sistem dodjele sredstava, a posebno putem grantova, pokazao se neadekvatan, i za neprofitne organizacije i za efekte njihovog rada i očekivani pozitivan uticaj na lokalnu zajednicu. Uvođenje novog sistema dodjele sredstava dalo je nove nade da će ovaj prostor biti transparentniji i efektivniji. Međutim, praksa nije opravdala ta nade.
Novi Pravilnik o finansiranju odnosno sufinansiranju programa odnosno projekata fondacija, udruženja građana, fizičkih i pravnih lica se različito tumači na nivou svakog odjeljenja Vlade Brčko distrikta, tako da imamo različite mogućnosti za pristup sredstvima. Neka odjeljenja ne dopuštaju prijavu na javni poziv ako se ima aktivan projekat odnosno program kod nekog budžetskog korisnika, druga odjeljenja dozvoljavaju prijavu na javni poziv sa više projekata i poziva i podršku više projekata odnosno programa u okviru javnog poziva pod uslovom da se nema aktivan program odnosno projekat kod drugog budžetskog korisnika, dok treća odjeljenja dozvoljavaju prijavu na javni poziv iako se ima aktivan projekat odnosno program kod drugog budžetskog korisnika. Tumačenje Pravilnika se vrši na nivou odjeljenja i nema jedinstvenog pristupa. Kriterijumi dodjele nisu jasno precizirani i mogu se tumačiti „ad hock“, u skladu sa potrebama.
Od 2021. godine na „mala vrata“ ponovo se uvodi finansiranje redovnog rada neprofitnih organizacija u Odjeljenju za privredni razvoj, sport i kulturu Brčko distrikta BiH pod nazivom „donacije“. Višemilionska sredstva su tokom 2022. godine podijeljena bez jasnih kriterijuma za dodjelu ili izvještavanja o istima. Sam sistem uređenja ove oblasti ostavlja veliku samovolju članovima komisije da po sopstvenom nahođenju odlučuju o bitnosti rada određenog sportskog ili kulturnog udruženja.
Prema zakonskim okvirima koji definišu Budžet Brčko distrikta BiH i izvršenje istog, sva Odjeljenja su dužna u roku od 15 dana od dana usvajanja Budžeta da objave plan javnih poziva, što većina njih ne radi. Problem neobjavljivanja informacija dovodi neprofitne organizacije u situaciju da ne mogu planirati svoje aktivnosti, posebno one koje se većim dijelom oslanjaju na budžet lokalne zajednice. Vremenski okviri objavljivanja javnih poziva nisu poznati, tako da se aktivnosti planiraju prema datumima kada se objave.
Posebno veliki problem u dodjeli programa, projekata i donacija, predstavlja što se sam sistem rada ne realizuje transparentno i adekvatno sa stanovišta ustanovljenih potreba na lokalnom nivou. Odjeljenja uglavnom ne vrše javno otvaranje pristiglih programa odnosno projekata, niti vrše dovoljnu kontrolu opravdanosti odobrenih projekata sa stanovišta potrebe, kao ni monitoring realizacije na terenu. Ovakvim načinom rada građani ostaju bez povratne informacije šta se dešava na projekatima, koje promjene su nastale njihovom realizacijom i kako su utrošena javna sredstva.
Grupa neprofitnih organizacija sa područja Brčko distrikta BiH već nekoliko godina radi na uređenju oblasti finansiranja neprofitnih organizacija i pojedinaca na lokalnom nivou, angažujući se na analizi realizacija Budžeta, sprovođenju javnih poziva od raspisivanja do zaključivanja istih kroz izvještaje, te, iniciranju promjena u samom načinu podrške neprofitnim organizacijama.
U proteklih šest mjeseci, Omladinski centar „Vermont“, ispred grupe „Transparentno finansiranje neprofitnih organizacija iz budžeta Brčko distrikta BiH“, prema donosiocima odluka na lokalnom nivou, uputio je sljedećih pet inicijativa.
Prva je da se predstavnici građana uključe u rad komisija za dodjelu sredstava. Komisija za dodjelu sredstava, naime, često nije upoznata sa potrebama nevladinih organizacija i zajednice u cjelini i potencijalnim efektima određenih projekata. Stoga je neophodno je da se u rad Komisije uključi bar jedan predstavnik civilnog sektora, koji bi imao savjetodavnu ulogu o kvalitetu i realizaciji projekata. Čime bi se, između ostalog, smanjila i percepcija korupcije u ovoj oblasti i doprinijelo kvalitetnijoj i transparentnijoj raspodjeli sredstava neprofitnim organizacijama.
Druga je inicijativa da se razdvoje sredstva za neprofitne organizacije i pojedince po oblasti djelovanja. U cilju poboljšanja kvaliteta dodjele projekata organizacijama civilnog društva i povećanja efekata njihovog djelovanja, neophodno je da se u budućnosti sredstva za dodjelu projekata i programa razdvoje po oblastima djelovanja organizacija civilnog društva. Npr. razdvojiti mjesne zajednice, udruženja građana iz proteklih ratova, pacijentska udruženja i ostale organizacije.
Treća upućena je inicijativa da se ne jedinstven način tumači Pravilnik o finansiranju odnosno sufinansiranju programa odnosno projekata od javnog interesa za sve ciljanje grupe. Neophodno je uraditi jednoobrazno tumačenje Pravilnika o finansiranju i sufinansiranju programa i projekata od javnog interesa koji će poštovati sva Odjeljenja Vlade Brčko distrikta BiH. Različita tumačenja, naime, osim što zbunjuju potencijalne korisnike, nepotrebno bude sumnju u njihove motive. Što je za oblast opterećenu korupcijskim skandalima u prošlosti, svakako loše.
Četvrtom inicijativom traži se izrada kriterijuma o dodjeli donacija te da se prati njihova primjena. Javni poziv o dodjeli donacija nije jasno definisan u Zakonu o budžetu i Zakonu o izvršenju budžeta te predstavlja ogroman prostor za manipulaciju. Izradom kriterijuma o dodjeli donacija dobili bi smo situaciju da sva odjeljenja imaju obavezu da dodjeljuju sredstva na transparentan način putem javnog poziva i da imaju usaglašeno tumačenje pravilnika za dodjelu sredstava neprofitnim organizacijama sa jasnom bodovnom skalom. Usaglašavanjem jedinstvenog tumačenja pravilnika o dodjeli sredstava svaka organizacija već u startu bi znala može li aplicirati i pod kojim uslovima te koliko sredstava može da očekuje. Budući da donacije do sada nisu postojale kao vid dodjele sredstava neprofitnim organizacijama, svako izbjegavanje javnog objavljivanja pravila bi moglo podstaći građane na sumnju da je ovo još jedan pokušaj malverzacije, s koruptivnom pozadinom.
I, konačno, peta inicijativa je inicijativa za javno otvaranje pristiglih projakata. Javnim otvaranjem pristiglih prijedloga za projekte doprinijelo bi se transparentnoj dodjeli projekata. Što bi u, u konačnici, omogućilo da projekte dobijaju organizacije od kojih će građani Distrikta imali najviše koristi, a ne one koje su u privatnim, stranačkim ili finansijskim vezama sa donosiocima odluka.
Budžet Brčko distrikta BiH za 2023. godinu usvojen je tokom druge polovine decembra prošle godine. Ostaje da se vidi da li će odjeljenja ispostovati zakonski rok i objaviti plan javnih poziva te da li će realizacija novog budžeta za novu fiskalnu godinu uvažiti predložene izmjene u dodjeli sredstava neprofitnim organizacijama i na taj način ostvariti odgovornije i transparentnije trošenje javnog novca. I smanjiti percepciju korupcije koja postoji u javnosti, u vezi sa tokovima novca iz budžeta Distrikta.
