Neujednačenost kriterija, nepostojanje efikasne krovne kontrole i različit stepen političkog uticaja, odnosno, bliskosti sa vlašću ili straha od njene reakcije, razuđen sistem revizorskog nadzora nad javnim sektorom u BiH (koji se sastoji od 4 odvojene institucije – posebno za državni nivo, entitete i Brčo distrikt), čini nefunkcionalnim a rezultat revizije, odnosno revizorske zaključke i ocjene upitnim.
Naprosto i površan uvid u ovu oblast otkriva dramatične razlike u kritičnosti različitih revizorskih institucija prema institucijama vlasti i javnim preduzećima i ustanovama kojima ta vlast postavlja čelne ljude.
Problem je uočljiv ne samo u poređenju različitih revizorskih institucija za reviziju javnog sektora, nego i unutar svake od njih kroz vrijeme, odnosno, pod različitim rukovodstvom. Upravo zbog toga, imamo situaciju da su pojedini čelni ljudi revizorskih institucija, koji su se borili za zakonom garantovanu nezavisnost svog rada, bili permanentni objekat političkog pritiska vladajućih krugova, koji se na momente pretvarao u skandalozni javni linč (koji je zbog odsustva sankcija za njegove aktere, potvrđivao nepostojanje pravne države), dok su, s druge strane, neki drugi od opozicije nazivani slugama vlasti ili revizorima mafije i optuživani da su uništili revizorsku instituciju svojim dolaskom na njeno čelo.
Najbolja ilustracija ovog problema su revizorski izvještaji za entitetske vlade, I to kako same ocjene i preporuke za otklanjanje uočenih grešaka, nepravilnosti i nezakonitosti, tako i njihov javni eho i odnos predstavnika vlasti i čelnih ljudi institucija za reviziju.
Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske posljednjom promjenom rukovodstva, 2017. godine – kada je dotadašnji glavni revizor Duško Šnjegota, pod neviđenim političkim pritiskom, orkestriranim od čelnog čovjeka vladajuće stranke, Milorada Dodika, natjeran na ostavku, a postavljen aktuelni glavni revizor Jovo Radukić – napravila je dramatičnu promjenu u odnosu prema vlasti, odnosno ocjenama koje su davane Vladi RS i njenim ministarstvima.
Posljednja revizija Vlade (odnosno, njenih 16 ministarstava i Generalnog sekretarijata), urađena pod Duškom Šnjegotom, imala je duplo manje pozitivnih ocjena nego „mišljenja s rezervom“, dok je već u prvoj reviziji pod Jovom Radukićem kao glavnim revizorom, broj pozitivnih ocjena postao triput veći od broja „mišljenja s rezervom“, a 2019. čak 14 puta veći (tj. od 16 ministarstava i Generalnog sekretarijata čak 14 ih je dobilo pozitivne ocjene za obje komponente finansijske revizije – i finansijske izvještaje i usklađenost poslovanja sa zakonima i drugim propisima – dok je samo jedno ministarstvo dobilo oba mišljenja s rezervom).
Poredimo li ocjene koje su entitetske revizorske institucije davale „svojim“ vladama, vidimo da su ocjene za Vladu RS, za vrijeme prethodnih glavnih revizora u Republici Srpskoj, bile lošije od ocjena koje je dobijala Vlada Federacija BiH, odnosno njena ministarstva. U 2016. godini (prije smjene na čelu Glavne službe RS, dakle), Vlada RS je imala dvostruko više ministarstava sa oba „mišljenja s rezervom“ nego Vlada FBiH (8:4), dok im je broj pozitivnih ocjena bio skoro identičan (4 Vlada RS: 3 Vlada FBiH).
Tri godine kasnije, u finansijskoj reviziji za 2019., Glavna služba za reviziju, pod novim glavnim revizorom, potpuno mijenja odnose ocjena datih dvjema vladama. Vlada FBiH i dalje ima 4 ministarstva s „mišljenjem s rezervom“ za obje komponente finansijske revizije, ali ih Vlada RS, umjesto duplo više (koliko ih je imala 2016.) sada ima 4 puta manje. A dok je broj ministarstava sa oba pozitivna mišljenja kod Vlade FBiH, u međuvremenu narastao sa 3 na 4, kod Vlade RS sa 4 na 14.
Dok se kod ocjena za Vladu FBiH primijeti kontinuitet blagog poboljšanja kroz godine, što je, zapravo, logična posljedica revizija koje se vrše svake godine, kod ocjena za Vladu RS imamo čudna kretanja, za koja se može pretpostaviti da su rezultat stepena pritiska vlasti ili možda čak prije osjećaja pritiska unutar revizorske institucije.
Nakon orkestriranog javnog linča Duška Šnjegote, prve tri godine, pod tim utiskom, ocjene Vlade RS bivale su sve bolje, a onda je izostanak reagovanja vlasti (koja, objektivno, i nije imala na šta reagovati), doveo do popuštanja pritiska, pa su ocjene opet počele, iz godine u godinu, bivati sve lošije. U posljednjoj reviziji su najlošije do sada, za mandata aktuelnog glavnog revizora, ali i dalje znatno bolje i od ocjena za Vladu RS pod prethodnim glavnim revizorima i od ocjena za Vladu FBiH.
S druge strane, o različitosti odnosa revizora prema subjektima revizije, govore i brojevi datih preporuka za otklanjanje uočenih nedostataka, grešaka i nezakonitosti. Dok ih je Vlada RS (tj. njenih 16 ministarstava i Generalni sekretarijat), u aktuelnoj finansijskoj reviziji za 2022. dobila svega 74, ministarstva i sekretarijat Vlade FBiH dobili su ih čak 190.
No, o različitosti odnosa dvaju entitetskih revizorskih institucija možda najbolje govori odnos vlasti i opozicije u svakom od entiteta prema njima i njihovom poslu, prethodnih godina. Dok se u Republici Srpskoj glavnog revizora, pa tako i Službu, doživljava “režimskim” i dok oni od tamošnje opozicije dobijaju ozbiljne optužbe i uvrede, u Federaciji je stanje (bilo) obrnuto – Ured za reviziju i njegov čelni čovjek bio je meta ozbiljnih javnih napada od strane vlasti, opstrukcija i ataka na njihovu nezavisnost, te komplimenata od strane (tadašnje) opozicije i nevladinog sektora.
No, ostaje da vidimo, kako će se odlazak aktuelnog glavnog revizora Ureda za reviziju institucija u FBiH, za čijeg je sedmogodišnjeg mandata ovaj ured postigao značajne rezultate (udvostručivši broj finansijskih revizija koje vrši u toku godine) i stekao ugled zaista nezavisne i profesionalne institucije, pa i jednog od najznačajnijih kritičara vlasti, odraziti na rad ove institucije i buduća poređenja. Pogotovo u svjetlu informacije da je nova vlast i Ured za reviziju, ignorišući zakonski imperativ o njegovoj nezavisnosti od političkog uticaja, stavila na spisak javnih institucija i preduzeća čija rukovodeća mjesta dijeli po stranačkoj liniji.
