“Ovim zakonom osniva se poseban Registar neprofitnih organizacija osnovanih u Republici Srpskoj koje finansijski ili na drugi način pomažu strani subjekti kao agente stranog uticaja (u daljem tekstu: Registar), uređuju uslovi i način obezbjeđenja javnosti rada, te propisuju druga pitanja u vezi sa radom tih organizacija” – prvi je član novog Zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija, koji ukazuje na namjeru aktuelnih vlasti u Republici Srpskoj da nakon ograničavanja slobode javne riječi medijima i drugim koji joj nisu naklonjeni, pod kontrolu stavi i nevladine organizacije i udruženja građana.
Posebno zbog toga što su prethodno procijenili da će to imati puni efeket, imajući u vidu da je nemali broj medija organizovan u okviru uduženja, posebno onih koji su se do sada kritički odnosili prema trenutnoj vlasti na nivou RS.
Prema odredbama zakona, koji će se pred poslanicima NSRS naći iduće nedjelje, njegovi kreatori pod neprofitnim organizacijama podrazumijevaju „udruženja i fondacije, kao i strane i međunarodne nevladine organizacije osnovane i registrovane u RS u skladu sa Zakonom o udruženjima i fondacijama RS“. Novim zakonom su obuhvaćene organizacije civilnog društva koje se „u cijelosti ili djelimično finansiraju druge države, njihovi organi ili njihovi ovlašteni zastupnici, međunarodne i strane organizacije, strani državljani ili registrovane nevladine organizacije koje se finansiraju iz inostranstva“, dijelovi su odredbi.
Donosioci ovih propisa pod stranim subjektom podrazumijevaju vladu, izvršni organ druge države ili stranu politička stranka, fizičko lice koje nema državljanstvo BIH i prebivalište u njoj, pravno lice ili grupu pravnih lica koja je organizovana po propisima druge države ili su sa sjedištem izvan BiH. Vladu druge države označavaju izvršnim organom vlasti svake države osim BiH, kao i strane političke stranke registrovane po propisima druge države.
Formalno je ovim zakonom onemogućeno političko djelovanje i obavljanje bilo kakvih političkih aktivnosti neprofitnim organizacijama tretiranim na način kako ih “doživljavaju” kreatori. Ali, će zasigurno biti problematično i to što se pod političkim djelovanjem smatraju aktivnosti usmjerene na formiranje javnog mnjenja, kao “svaku aktivnost prema organima, institucijama ili izabranim predstavnicima Republike Srpske ili predstavnicima Republike Srpske u institucijama Bosne i Hercegovine u smislu formulisanja, usvajanja ili izmjene propisa i politike Republike Srpske ili u smislu političkog i javnog interesa”.
Političkim djelovanjem, ipak, neće se smatrati djelovanje u određenim oblastima, među kojima su navedene i zaštita potrošača, zaštite životne sredine, borba protiv korupcije, volonterstvo i informisanje. Bar za sada.
Kada je u pitanje finansiranje neprofitnih organizacija, propisano je da su one obavezne Ministarstvu pravde RS dostaviti polugodišnji i godišnji finansijski izvještaj sa naznakom uplatioca, visine doznačenih sredstava, vrste i iznosa naknade i prihoda izraženih u novcu ili drugoj vrijednosti, kao i izvještaj o utrošku sredstava. Ministarstvo će Poreskoj upravi RS dostavljati finansijski izvještaj radi kontrole finansijskog poslovanja, a redovan jednom godišnje inspekcijski nadzor nad zakonitošću rada neprofitnih organizacija vršiće nadležna inspekcija.
Izuzetno, vanredni inspekcijski nadzor može se sprovoditi po predstavkama građana, pravnih lica, javno dostupnih informacija, organa RS ili na zahtjev nadležnog odbora NSRS. Aktivnosti neprofitnih organizacija biće zaduženo da prati Ministarstvo pravde, ne samo u aktivnostima na prostoru entiteta, već i u drugim dijelovima BiH. Način praćenja aktivnosti propisaće se posebnim Pravilnikom, koji donosi ministar, koji u slučaju da neprofitna organizacija djeluje suprotno odredbama novog zakona može podnijeti zahtjev nadležnom sudu za zabranu obavljanja njenog rada.
“U slučaju da neprofitna organizacija u svom djelovanju postupa suprotno Ustavu Republike Srpske i propisima Republike Srpske, odnosno kada djeluje kao agent stranog uticaja na štetu individualnih i drugih prava građana ili podstiče na nasilje, koristi govor mržnje ili podstiče vjersku ili drugu netrpeljivost s ciljem postizanja političkih ciljeva ili ukoliko Poreska uprava Republike Srpske utvrdi nepravilnosti u finansijskom poslovanju, Ministarstvo pokreće postupak kod nadležnog suda za zabranu obavljanja rada, kao i postupak protiv odgovornih lica u skladu sa Krivičnim zakonikom Republike Srpske” – odredba je koja će zasigurno izazvati najviše polemike i delema, ukoliko dođe do primjene ovog Zakona.
U završnom dijelu Nacrta Zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija predviđene su i novčane kazne za neprofitne organizacije koje ne obilježe promotivni materijali koji se objavljuju putem elektronskih medija, informacionih i telekomunikacionih mreža ili ga na drugi način distribuišu. Takođe i ukoliko ne podnese prijavu ili prilikom podnošenja prijave ili dopune prijave daju netačan podatak u vezi sa upisom u Registar prema propisanom, ne ne dostavi dopunu prijave o izvršenim promjenama u roku ili ne dostavi polugodišnji i godišnji finansijski izvještaj Ministarstvu pravde.
Registar neprofitnih organizacija osnovanih u RS ministarstvo će uspostaviti u roku od šest mjeseci od dana stupanja na snagu zakona, 60 dana je rok za ministra da propiše obrazac prijave u Registar, kao i donijeti pravilnik o načinu praćenja aktivnosti neprofitnih organizacija.
Nacrt zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija Republike Srpske će se pred poslanicama naći na Petoj sjednici NSRS, koja je zakazana za 26. septembar kao 12. tačka dnevnog reda. Prethodno je Nacrt zakona usvojila Vlada RS na sjednici 26. marta. Na njega je, sa primjedbama da sadrži ozbiljne nedostatke, zbog čega se od nadležnih zatražilo da preispitaju njegovo usvajanje, mišljenje dala Venecijanska komisija, stručnjaci za ustavno pravo Vijeća Evrope i Kancelarija za demokratske institucije i ljudska prava OSCE (ODIHR).
U zajedničkom mišljenju, kako su saopštili, sporno je da Nacrt zakona zabranjuje nevladinim organizacijama da obavljaju „političke aktivnosti“ i što se od njih zahtijeva da se upišu u poseban registar, kao i da stavljaju oznaku NVO na sve svoje materijale.
Zamjerke su i što je zakonom određeno i podnošenje dodatnih izvještaja koje su već obavezni raditi po važećem zakonu, te podliježu dodatnom zakonskom nadzoru i inspekcijama, „zbog čega će biti izloženi nizu sankcija, uključujući zabranu NVO“.
„Zajedničko mišljenje kaže da se čini da ne postoje relevantni i dovoljni razlozi za dodatnu registraciju NVO-a i njihove zahtjeve za prijavljivanje. Nacrt zakona je previše nejasan i dvosmislen, gdje su kršenja nepredvidiva, sankcije nesrazmjerno oštre i pretjerano ograničavaju prava na slobodu udruživanja i slobodu izražavanja“, navedeno je u saopštenju te se dodaje da „obrazloženje za izradu nacrta zakona nije ni jasno, ni zasnovano na bilo kakvoj procjeni rizika i konsultacijama sa udruženjima“.
Inače, oblast neprofitnog sektora u RS – osnivanje, registracija, unutrašnja organizacija i prestanak rada udruženja i fondacija – uređuje se postojećim Zakonom o udruženjima i fondacijama RS iz 2001, godine, koji je dopunjavan 2005. Ta oblast na nivou BiH je u nadležnosti Ministarstva pravde BiH, koje je u okviru svojih nadležnosti donijelo Zakon o udruženjima i fondacijama BiH, kao i Pravilnik o načinu vođenja registra udruženja i fondacija BiH i stranih međunarodnih udruženja i fondacija i drugih neprofitnih organizacija, donešen 2001. i mijenjan i dopunjavan 2003, 2008, 2011. i 2018. godine.
