Na 45. sjednici Odbora za svjetsku baštinu UNESCO usvojena je odluka, kojom se Bosna i Hercegovina obavezuje da procijeni potencijalni uticaj projekta hidroelektrane Buk Bijela koja je planirana na rijeci Drini na visoke prirodne vrijednosti Durmitora i na rijeku Taru, i to kroz ažuriranu procjenu uticaja na životnu sredinu u bliskoj konsultaciji sa državom Crnom Gorom.
S obzirom da se u gornjem toku rijeke Drine, pored Buk Bijele, planiraju još dvije hidroelektrane – Foča i Paunci, Odbor je zatražio od država članica Crne Gore, Bosne i Hercegovine i Srbije da održe kontinuitet riječnog ekosistema i kontinuirano prisustvo mladice kroz neometan tok rijeke, kao i da osiguraju da se potencijalni uticaji ovih planiranih projekata procjene u skladu sa smjernicama i alatima za procjenu uticaja u kontekstu svjetske baštine. BiH i Srbija moraju osigurati i procjenu potencijalnih uticaja kroz Stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu, i to u saradnji sa Crnom Gorom.
Godinama unazad udruženja građana iz Bosne i Hercegovine, Srbije i Crne Gore ukazuju na rizike koje projekat Buk Bijela nosi, kao i problematiku koja se za njega vezuje, odnosno negativne posljedice koje bi njegova izgradnja imala po životnu sredinu. Zbog ovog projekta podnesen je niz žalbi međunarodnim tijelima, a žalbeni postupak se vodio i pred Ustavnim sudom BiH.
Nacionalni park Durmitor nalazi se na UNESCO-ovoj listi svjetskog prirodnog i kulturnog nasljeđa, dok je kanjon Tare proglašen svjetskim ekološkim rezervatom i prema navodima Crne Gore ova područja bi se narušila izgradnjom hidroelektrane Buk Bijela u Foči, Republici Srpskoj, odnosno Bosni i Hercegovini.
Jelena Ivanić iz Centra za životnu sredinu navodi da je, pored svih problema koje se vežu za ovaj projekat počevši od samog načina dodjeljivanja koncesije, posebno zabrinjavajući njegov uticaj na biodiverzitet i životnu sredinu, kao i na potencijale za nastavak razvoja turizma na rijekama Drini i Tari.
“Ovdje su najvažnija staništa globalno ugrožene ribe mladice, koja se nalazi samo u nekim od najčistijih reka u dunavskom slivu jugoistočne Evrope te bi izgradnja bilo koje vrste brane narušila kvalitet vode, biodiverzitet i turizam. Jasno je da se ovi projekti ne smiju izgraditi kako bi se očuvala visoko vrijedna prirodna područja od značaja za sve tri države.“
Nataša Kovačević iz međunarodne organizacije CEE Bankwatch koja se bavi monitoringom finansiranja projekata u oblasti energije, ističe da očekuje da Bosna i Hercegovina pokreni novi postupak procjene uticja na životnu sredinu i procjenu prekograničnih uticaja na životnu sredinu.
“To uključuje i uticaje na izuzetne prirodne vrijednosti Durmitora i rijeke Tare u skladu sa odlukom Odbora za svjetsku baštinu UNESCO te procjenu kumulativnih uticaja svih planiranih hidroenergetskih projekata u slivu gornje Drine na teritoriju Crne Gore, a kroz novu Stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu.”
Nataša Milivojević iz Ekološkog udruženja „Rzav“ iz Srbije i saradnica Svjetske organizacije za zaštitu. prirode – WWF Adria navodi da je posebno zabrinjavajući odnos Srbije koja u ovom projektu ima najveći udeo vlasništva (51%), a kada je procena rizika i uticaj na životnu sredinu u pitanju.
“Javnost u Srbiji i dalje nije upoznata ni sa sporazumom između Srbije i Republike Srpske, kao i o preduzimanju uloge u prekograničnom uticaju ovog projekta na Crnu Goru. Ovom međunarodnom Odlukom se potvrđuje da je zabrinutost organizacija civilnog društva i Vlade Crne Gore o štetnim prekograničnim uticajima HE Buk Bijela opravdana, što se podudara i sa nedavno objavljenim Nacrtom Odluke Sekretarijata ESPOO konvencije (od 3. oktobra 2023.) u postupku koji se vodi između Crne Gore i Bosne i Hercegovine. Nacrtom te Odluke se ocjenjuje da prekogranični postupak uticaja na životnu sredinu za projekat HE Buk Bijela nije sproveden u skladu sa zahtjevima Konvencije, te se nalaže ponavljanje postupka i izrada nove procjene uticaja na životnu sredinu.”
Centar za životnu sredinu očekuje blisku saradnju sa državom Crnom Gorom u daljem postupanju Bosne i Hercegovine, te vjeruje da će se utvrdi štetnost projekta za prirodu i ljude, što će dovesti do toga da države odustanu od gradnje ovog projekta.
