Završivši prethodnu godinu sa preko 120 objavljenih izvještaja (među kojima 102 o provedenim finansijskim revizijama za 2022.), Ured za reviziju institucija u FBiH u 2024. godinu ušao je objavom (09.01.) tematske publikacije „Najznačajniji nalazi i preporuke iz oblasti javnih nabavki u izvještajima o finansijskoj reviziji za 2022. godinu“.
Ovo je nastavak svojevrsnih “dodatnih” aktivnosti ureda, u kontekstu ostvarenja postavljenog cilja borbe protiv korupcije, kroz pokušaje da se proaktivnom ulogom utiče na druge institucije sistema, s ciljem stvaranja prostora u kome funkcioniše vladavina prava.
Prošle godine je, početkom marta, objavljena publikacija „Izvještaji finansijske revizije za koje su tužilaštva donijela odluke o neprovođenju istrage 2016–2022.“, u kojoj je Ured upozorio da je u pomenutom periodu tužilaštvima dostavio 115 izvještaja u kojima je ukazao na značajne nepravilnosti, očekujući njihovu reakciju, no, u većini dostavljenih odgovora od tužilaštava je dobijeno obavještenje da se „istraga neće provoditi“, ili da su utvrđena kršenja zakona, samo prekršaji, a ne krivična djela.
Ove godine, dakle, Ured je, na samom njenom početku, akcenat stavio na javne nabavke, kao jednu od javnih djelatnosti koja je najsklonija malverzacijama, prevarama i korupciji i u kojim se troše značajna javna sredstva na godišnjem nivou, kreiravši publikaciju u kojoj je na jednom mjestu objedinio najznačajnije revizorske nalaze, koji su uticali na data mišljenja o usklađenosti poslovanja sa zakonima i drugim propisima, u finansijskim revizijama 2022. godine, i preporuke koje su date u cilju otklanjanja utvrđenih nepravilnosti, grešaka i nezakonitosti, a koje se odnose na javne nabavke.
U publikaciji se navodi stav OECD-a da su rizici za narušavanje integriteta javnih nabavki, koji otvaraju prostor za pojavu korupcije, prisutni u svim fazama nabavke.
Četiri principa ključna za integritet u nabavci su: Transparentnost, Dobro upravljanje, Sprječavanje zloupotreba, usklađenost sa zakonom i monitoring i Uspostavljanje odgovornosti i kontrole. Nevladin sektor već godinama upozorava da nijedan od ovih principa u BiH ne funkcioniše. Zbog čega se, po njihovoj procjeni 90% javnih nabavki odvija pod uticajem korupcije i drugih zloupotreba i da se najmanje milijada KM godišnje potroši netransparentno i koruptivno, kroz dogovaranje poslova sa kompanijama bliskim vlastima, namještanje tendera, favorizaciju ponuđača.
Ured za reviziju institucija u FBiH, sa svoje strane, slijedeći profesionalne standarde revizije, revidirajući procese javnih nabavki, iz godine u godinu, konstatuje nepravilnosti koje se smatraju indikatorima korupcije u ovoj oblasti. U okviru svojih nadležnosti daje preporuke za njihovo otklanjanje i o svojim nalazima redovno izvještava nadležne institucije, u čijoj je moći eventualno sankcionisanje kršilaca zakona. Koje se, međutim, skoro nikad ne dešava, zbog partokratske prirode političkog sistema u BiH.
U 2023. godini, u FBiH su izvršene 102 finansijske revizije. U 55 njih (dakle, više od polovine), nedostaci utvrđeni u procesima javnih nabavki bili su osnova za kvalifikaciju revizorskog mišljenja.
Prema podacima Ureda, kršenja Zakona o javnim nabavkama najviše su detektovana kod kantona, kantonalnih budžetskih korisnika i jedinica lokalne samouprave (40%). Slijede ih preduzeća u većinskom državnom vlasništvu (31%), te zavodi, fondovi i agencije (24%). Nepravilnosti u javnim nabavkama su u najmanjoj mjeri uticale na kvalifikaciju revizorskog mišljenja kod institucija FBiH (5%).
Nalazi revizije pokazali su da su revidirani subjekti najčešće nastojali izbjeći primjenu Zakona o javnim nabavkama, iako je sistem javnih nabavki u BiH uspostavljen prije skoro 20 godina. Što možda najbolje govori o stepenu funkcionisanja pravne države kod nas. Jer da su se “igranje” sa javnim novcem, korupcija i pljačka javnih sredstava “plaćali” obaveznim hapšenjem i procesuiranjem, te, u nastavku, teškom robijom, nakon 20 godina, takvi bi pokušaji bili tek izuzeci od pravila. Kao i sav kriminal. No,…
Kod 18 subjekata utvrđeno je da su u toku 2022. godine izvršene nabavke roba, usluga i radova bez provođenja postupaka propisanih Zakonom o javnim nabavkama.
Ured za reviziju ih je poimenično naveo: Zavod za javno zdravstvo FBiH, Kanton 10, Posavski kanton, Općina Bugojno, Općina Donji Vakuf, Dom zdravlja Livno, Dom zdravlja Odžak, JU „Studentski centar“ Sarajevo, JZU Univerzitetski klinički centar Tuzla, Operator za obnovljive izvore energije i efikasnu kogeneraciju, Sveučilišna klinička bolnica Mostar, ZU Kantonalna bolnica „Dr. Irfan Ljubijankić“ Bihać, „Komunalno“ d.o.o. Grude, JP „Lokom“ d.o.o. Sarajevo, JP Međunarodni aerodrom „Sarajevo“ d.o.o. Sarajevo, JP Nacionalni park „Una“ d.o.o. Bihać, JKP „Čistoća“ d.o.o. Široki Brijeg, JKP „Visoko“ d.o.o. Visoko, JP „Autoceste FBiH“ d.o.o. Mostar.
Ovo pokazuje da je netransparentno trošenje javnih sredstava uveliko prisutno u javnom sektoru FBiH.
Osim potpunog ignorisanja zakonskih obaveza, dio revidiranih subjekata Zakon je kršio njegovom neadekvatnom primjenom. Ovo su radili, između ostalog, dijeljenjem predmeta nabavke, i to najčešće nabavljanjem istovrsne robe putem više direktnih sporazuma čiji zbir prelazi vrijednost direktnog sporazuma. Uočeno je i višestruko provođenje konkurentskih zahtjeva za dostavu ponuda radi izbjegavanja primjene otvorenog postupka.
Pored navedenog, uočeno je i često provođenje pregovaračkih postupaka, iako nisu ispunjeni zakonom propisani uslovi za ovu vrstu postupka, odnosno naknadno kad su radovi izvršeni, te nepostojanje dokumenata o vođenju pregovora koji su suština ovog postupka.
Revidirani subjekti postupali su i na način koji narušava jednak tretman i aktivnu konkurenciju među ponuđačima. Najčešće se radi o definisanju ograničavajućih odredbi u tenderskoj dokumentaciji, što je uočeno kod 11 subjekata. Tehničke specifikacije sadržavale su zahtjeve koji upućuju na tačno određenog proizvođača/marku/tip, što za posljedicu ima pogodovanje određenim ponuđačima i diskriminaciju drugih privrednih subjekata ili određenih proizvoda.
Pored ovoga, utvrđeno je i da tenderske dokumentacije često ne sadrže sve elemente propisane Zakonom, potrebne da ponuđači pripreme svoje ponude.
Dalje, određeni subjekti revizije su prihvatali ponude koje značajno prelaze procijenjene vrijednosti i raspoloživa sredstva ugovornih organa, ili su se aneksima ugovora mijenjali prvobitni uslovi tenderske dokumentacije (produžavao se rok izvršenja, mijenjali se uslovi plaćanja itd.).
Uočeno je i to da ugovorni organi nisu skloni koristiti zaštitna sredstva u slučaju neispunjavanja ili neblagovremenog ispunjavanja obaveza iz ugovora o javnoj nabavci. Primjera radi, nisu se obračunavali penali niti su se aktivirale bankarske garancije, iako su dobavljači kasnili u izvršenju obaveza iz ugovora o javnim nabavkama. Što upućuje na moguću korupciju, odnosno stavljanje ličnog koruptivnog interesa, ispred interesa duštva.
Publikacija Ureda za reviziju institucija u FBiH završava pregledom 55 subjekata kod kojih su nedostaci utvrđeni u procesima javnih nabavki bili osnova za kvalifikaciju revizorskog mišljenja. Te izrečenim im preporukama.
