Predanost svom poslu i služenje javnom interesu – nasuprot stranačkih „igara bez granica“ sa budžetskim sredstvima i građanima – u BiH (a i inače na Balkanu) se plaća „komplikovanjem života“. U raznim oblicima.
RUŠENJE PRAVNOG SISTEMA I PORETKA
Tako su svojevremeno Federalni revizori, za razliku od onih iz Republike Srpske koji su čitavu stvar odlučili „antivakserski“ ignorisati, slijedeći interes građana (a i upute međunarodne organizacije revizijskih institucija za djelovanje u vanrednim uslovima), ušli u analizu rada vlasti i kvaliteta mjera koje je ona donosila u uslovima pandemije. Za nagradu su, od vlasti u korupcijskom skandalu, koji je završio robijom za premijera, dobili javno vrijeđanje, optužbe za državni udar i pokušaj uništavanja ekonomije i zaprepašćujući atak na svoju nezavisnost, sve do pokušaja nametanja cenzure i kontrole obima i fokusa profesionalnog djelovanja. (Gore od ovog prošao je jedino Glavni revizor Republike Srpske, 2017. godine, koji je u neviđenom političkom linču, u organizaciji tamošnjeg autokratskog lidera, pod prijetnjama ličnoj i sigurnosti porodice, bio prisiljen na podnošenje ostavke).
Pa su se (Federalni revizori) borili protiv elemenata sistema (institucija, javnih preduzeća,…) koji su partokratsku i koruptivno-klijentilističku deformaciju društva u kome živimo (i činjenicu da je moć isisana iz demokratskih institucija u partijske ili čak ruke pojedinaca) shvatili kao potpuno odsustvo pravne države, u kome se „računi polažu“ i odgovara samo partiji koja te postavila i pojedincu koji je o tome odlučio. A kontrolne institucije sistema, koje su nekako izbjegle partijsku kontrolu, kao što je (trenutno) Ured za reviziju institucija u FBiH, se naprosto ignorišu.
Od pandemije odbijanja saradnje sa revizorima, odnosno onemogućavanja im provođenja svojih projektovanih društvenih obaveza, propisanih zakonom, i otklizavanja cijelog društva u anarhiju, u kojoj će svako kome dođe revizija, inspekcija, policija, moći da odbije da poštuje svoje zakonske obaveze i da od javnosti krije informacije o svom radu, sve dok je zaštićen „partijskim kišobranom“, prije par godina nas je spasilo neočekivano oštro reagovanje Parlamenta FBiH i njegove Komisije odgovorne za reviziju, koji su odbijanje da se revizorima omogući provođenje revizije nazvali „rušenjem pravnog sistema i poretka, nepoštivanjem procedura i zakonskih propisa, te privatizacijom institucija i preduzeća koji su u vlasništvu Federacije BiH”. A od Vlade je zatraženo da preduzme adekvatne sankcije prema svima koji krše Zakon o reviziji institucija u FBiH i koji svojim postupanjem derogiraju Ured za reviziju, Parlamentarnu komisiju odgovornu za reviziju i Parlament FBiH.
OBUKA KADROVA ZA PARTIJSKU PLINSKU INTERKONEKCIJU
To je, vjerovatno, spriječilo da se prve grudve koje su se pojavile pretvore u lavinu, ali, na žalost, nije riješilo problem (niti, na duže vrijeme, otklonilo mogućnost lavine). Jer zbog pomenute partokratije i razvlaštenosti parlamenata u BiH i njihovog pretvaranja u lutkarska pozorišta, Vlada (čiji ministri funkcionišu kao delegati svojih stranaka ili lidera, kojima je ona – za razliku od parlamenta – značajna jer operativno upravlja ogromnim sredstvima, koja oni, preko svojih “delegata” kontrolišu i, na različite načine isisavaju) je zahtjev parlamenta izignorisala i niko nije sankcionisan. Te su se “grudve” nastavile pojavljivati.
Jedna od njih je na posebno bolan način pokazala nemoć instituicja i sistema pred samovoljom marioneta vladajućih stranaka.
Naftni terminali Federacije d.o.o. Ploče, na čelu sa direktorom postavljenim od strane HDZ-a BiH, za koga se vežu brojni skandali, uključujući i presudu za pronevjeru, početkom 2022. ponizili su i protjerali Federalne revizore, ustvrdivši da oni nemaju pravo da vrše reviziju nad njima jer su oni registrovani u susjednoj državi. Pritom ta drskost dolazi od direktora firme u 100-postotnom vlasništvu Vlade Federacije BiH i u koju se godinama upumpavaju milioni Federalnog budžetskog novca. Bez, dakle, mogućnosti da Parlament i građani ove zemlje (čiji je to novac i čija je to firma) dobiju izvještaj od nezavisnog tijela za provođenje revizije u Federaciji, o stanju u toj firmi i trošenju javnih sredstava.
Da bi stvar bila gora, u nastavku, ni nekoliko ponovljenih zahtjeva Parlamenta, Vladi, da se revizorima obezbijedi dokumentacija ove firme, da bi mogli provesti reviziju, nije ispoštovano. Vlada, i sama u permanentnom sukobu sa Uredom za reviziju (zbog njegovog ukazivanja na nelogično, neproduktivno i nezakonito krčmljenje javnih sredstava), se, umjesto da izvrši zahtjev Parlamenta, pretvorila u poštara koji je Parlamentu dostavljao odgovore rukovodstva NTF-a, o “nenadležnosti” Federalnih revizora za provođenje revizije u ovoj firmi.
Pritom, promjena vlade nije donijela nikakvu promjenu u ovom skandalu. Osim što je postalo još očiglednije gdje je problem i što je novi premijer doživio javno poniženje a javnost osjetila gorak okus nemoći pred osijonošću stranačkih lidera. Premijer Nikšić (SDP) je, naime, uputio ultimativni zahtjev NTF-u da revizorima dostavi traženu dokumentaciju, prijeteći sankcijama, a onda – 4 mjeseca kasnije – zajedno sa HDZ-ovim ministrom finansija, odobrio nastavak upumpavanja javnih sredstava u ovu firmu, odnosno prebacivanje joj novih 4 miliona KM iz Budžeta. (Što je – napravimo malu digresiju – pokazatelj kako bi, po zamisli lidera HDZ-a, funkcionisalo preduzeće “Južna plinska interkonekcija” “u vlasništvu Vlade FBiH”).
“ISTRAGA SE NEĆE PROVODITI”
U konačnici, revizori su (prihvatajući igru nalaženje rupa u propisima) našli načina da provedu reviziju NTF-a – uzimajući dokumentaciju iz njegove matične firme OTF (Operator – terminali federacije) i provodeći uz Planom za 2023. predviđenu reviziju OTF-a i(!) reviziju NTF-a (tretirajući ih kao Grupu). I rezultat te revizije je pokazao da se iza odbijanja pristupa revizorima, krije pokušaj prikrivanja stanja u firmi. Revidirani subjekt je, naime, dobio negativnu ocjenu za obje komponente finansijske revizije – i finansijske izvještaje i usklađenost poslovanja sa zakonima i drugim propisima. Ali,… reakcija nadležnih je izostala.
No, taj izostanak reakcije nadležnih je već širi problem, jer se radi o kontinuiranom ignorisanju rezultata rada revizora, koji vodi ka obesmišljavanju tog rada. Jer, revizija nije sama sebi svrha, a da bi ostvarila projektovanu društvenu ulogu, to podrazumijeva adekvatnu reakciju drugih institucija sistema – prije svega parlamenta, vlade i tužilaštva – u postizvještajnom periodu.
No, parlament je hronično nefunkcionalan, blokiran političkim sukobima, a pritom i razvlašćen, odnosno bez stvarne snage da vrši svoju projektovanu ulogu. Vlada fokusirana na stranačke interese i zahtjeve i, kao i vladajuće stranke i njihovi lideri, u stalnom konfliktu sa svojim kritičarima, kojima nastoji dohakati i staviti ih pod svoju kontrolu. A tužilaštva, navodno, u revizorskom ukazivanju na masovno kršenje zakona, ne prepoznaju krivičnu odgovornost i razloge za dizanje tužbi. (Kao, uostalom, ni u svemu drugom što nam se događa, a za šta “običnim” građanima nije jasno kako može prolaziti bez reakcije pravosuđa.)
Iziritiran ovakvim odnosom tužilaštava, Ured za reviziju institucija u FBiH, prošle je godine objavio specijalnu publikaciju, u kojoj je naveo da je u periodu 2016–2022. godine tužilaštvima dostavio 115 izvještaja o finansijskoj reviziji, sa negativnim ocjenama revizora, na informisanje i nadležno postupanje, u kojima je ukazano na značajne nepravilnosti. Ali da je u većini dostavljenih odgovora od tužilaštava dobijena obavijest da se „istraga neće provoditi“, ili da su utvrđene nepravilnosti, poput kršenja zakona, samo prekršaji.
A na kraju se došlo i do sudova…
MINISTARSTVO FINANSIJA I HDZ ODREĐUJU ŠTA JE NADLEŽNOST REVIZORA?
Prije nešto više od godinu dana, ohrabreni, valjda, izostankom sankcija za one koji su dosad onemogućavali rad revizora, na istu “aktivnost” odlučili su se i iz “Union banke” d.d. Sarajevo. Ustvrdivši (kao ranije NTF) da je Ured za reviziju nenadležan da vrši reviziju ove banke, iako je ista u 97-postotnom(!) vlasništvu Vlade Federacije BiH. Umjesto da bude zadovoljna što će dobiti nezavisno mišljenje o stanju u banci u svom vlasništvu (što bi bila reakcija vlasti koja brine o javnom interesu), Ministarstvo finansija, na čelu sa ministricom Jelkom Miličević, iz HDZ-a BiH, odlučuje podržati Banku u njenoj opstrukciji rada revizora. Pritom se, po ocjenama i broju preporuka, radi o najlošijem ministarstvu Vlade FBiH, koje godinama ignoriše revizorske preporuke (od 30 dobijenih u finansijskoj reviziji za 2021., recimo, u potpunosti je realizovala – 6!), na čije je raspolaganje novcem u pandemiji Ured imao ozbiljne primjedbe, čija je ministrica uporno odbijala da se pojavi na parlamentarnim saslušanjima, u vezi sa finansijskim revizijama njenog ministarstva,…
I to i takvo ministarstvo, iz korumpirane vlade, koja je pokušala ukinuti nezavisnost revizora i uvesti im cenzuru, se na, od Banke pokrenutom, sudskom procesu, uz Agenciju za bankarstvo FBiH (koja je takođe subjekt revizija Ureda), pojavljuje kao autoritet za nadležnost Ureda za reviziju i tumačenje Zakona o reviziji? Što završi sudskom presudom (Opštinskog suda u Sarajevu) protiv Ureda. Kao još jednom ilustracijom stanja u ovdašnjem pravosuđu i one teze da je ovdašnje pravosuđe umjesto da bude dio rješenja, odavno postalo dio problema.
No, presuda (o nenadležnosti Ureda za provođenje revizije Banke) je nepravosnažna. I Ured za reviziju, očigledno je smatrajući neutemeljenom i pogrešnom, uputio je žalbu na nju, višem sudu.
Dakle,… da se vratimo na tezu s početka, o “komplikovanju života”. Slično zviždačima, nevladinim organizacijama koje se bore protiv sistemske korupcije i zloupotreba vlasti, nezavisnim, profesionalnim medijima, kritičkim analitičarima i intelektualcima ili građanskim aktivistima, tako su i Federalni revizori (trenutno), žrtva svog odbijanja da se utope u opšti nerad, kukavičluk, konformizam, podaništvo, “gledanje svog posla”, odnosno žmirenje pred sveprisutnim kriminalom i korupcijom. Izuzeci od pravila, u zarobljenoj državi, u kojoj takav angažman ima svoju cijenu.
A čelni čovjek Federalnog ureda već se suočio sa konkretnim posljedicama svog ozbiljnog shvatanja nezavisnosti rada revizora i sukobljavanja sa vlastima, odnosno stranačkim čelnicima i marionetama (I svoje naivne vjere u pravnu državu). Na “konkursu” za direktora Uprave za indirekto oporezivanje, u krajnje spornoj proceduri, glatko je izgubio od odanog partijskog kadra, čiji je izbor njegov lider najavio prije nego je konkurs i raspisan. I neće biti ni najmanje čudno ako nastavi gubiti (na ovaj ili onaj način).
Jer su politička korupcija, tretiranje radnih mjesta kao izbornog plijena i ismijavanje zakona i propisanih konkursnih procedura, sveprisutni. Na korak od legalizacije, takoreći (evo, brčansko tužilaštvo je, nedavno, priznalo kapitulaciju, u tom kontekstu). Javnost, naime, na kraju na sve pristane. Kritičari i branioci pravne države, elementarne logike i ljudskog dostojanstva građana se umore, odnosno, što bi Pjesnik rekao “ubije ih beznađe”. A kriminogeni partokratski stroj nikad. Čak i kad je prinuđen na uzmicanje, to su samo privremena rješenja, dok ne pronađu ili izbuše nove rupe u zakonima i sistemu. I prilagode stvarnost svojim zahtjevima.
“Ono dalje ne razumijem, izgleda mi da je mrtva straža”.
