Drvar, oronuli gradić sa oko 5.000 stanovnika, poznat po Titovoj pećini, burnoj istoriji i čarobnim pejsažima, posljednjih dana je zatrpan tonama smeća, uvezenog iz sjeverne Italije. Mještani strahuju da taj otpad dolazi iz kovid bolnica i da trag smeća vodi do – italijanske mafije.
Krvavi čaršafi, upotrijebljene maske i skafanderi, istrošeni toneri… sve to upakovano u bale i natovareno na šlepere, uz otpremnice na kojima piše “otpad za reciklažu”, završilo je u devastiranim pustim fabrikama. Smrad, koji se širio gradom, ukazivao je da tu nisu čista posla, pa se narod digao i uzdrmao vlasti od Livna do Sarajeva.
Još je neizvjesno da li će otpad, kako je javno obećala ministarka ekologije Federacije BiH Edita Đapo, zaista biti vraćen u Italiju, ali kakav god bio epilog, ova afera neće “leći” tek tako.
Šta se dešavalo, javno i iza kulisa, u proteklih 15 dana? Da li su zaista“drvarski seljaci preveslali beogradske mangupe”, kako se hvale neki Drvarčani, aludirajući na to da su italijasko smeće uvezli “investitori iz Srbije”?
Oni manje sujetni priznaju da je skandal otkriven u susjednom Bosanskom Grahovu i to kad su se uvoznici otpada toliko osilili da su šlepere počeli istovarati takoreći nasred puta.
-Narod se okupio, zvali su me, jer sam ranije bio delegat u Domu naroda Federacije BiH, pa su tražili da alarmiram nadležne – priča Duško Radun, bivši načelnik Grahova.
Bila je to, kaže, prava balvan revolucija. Građani su 11 sati blokirali magistralni put, tražeći da se dva kamiona sa otpadom, koja su zatekli u krugu propale fabrike tekstila “Borac”, napuste Grahovo.
Ta dva kamiona su završila u Busovači, ali ni tamo nisu dozvolili da se otpad istovari. Međutim, smeće iz Padove istovarano je na druge lokacije. U Drvaru su bale sa otpadom koji, po svemu sudeći, potiče iz tamošnjih bolnica, završio u dvije devastirane fabrike. Jedan kamion otpada iz Italije odvezen je u Bihać.
Sve u svemu zapadna Krajina je zatrpana italijanskim smećem. Radi se, zvanično, o najmanje 300, a nezvanično o nekoliko hiljada tona otpada.
Građani, odlučni da se suprotstave “novom desantu na Drvar”, koji prijeti da im uništi posljednje što imaju – čistu prirodu i zdravlje, danima su protestovali.
Uspjeli su da “otjeraju” otpad iz bivše fabrike “Unis” u Drvaru. Ali, problem time nije riješen, jer šleperi sa otpadom, kao ukleti brodovi koje nijedna luka neće da primi, krstare Krajinom i Bosnom.
-Ne borimo se mi samo za Drvar, zahtijevamo da se taj otpad odveze iz BiH. Države, očigledno, nemamo, imamo smo zemlju i moramo je braniti – kaže Drvarčanka Živana Sabljić, dugogodišja aktivistkinja, koja se zdušno bori da se ujdurma sa smećem razriješi, a odgovorni kazne.
U ovoj priči, tvrdi ona, sve je kristalno jasno.
– Sve činjenice su poznate. Samo da još tužilaštvo i SIPA “saznaju” ono što sav narod zna i slučaj je riješen – kaže Živana Sabljić.
Zna se da je smeće uvezla firma “Krom reciklaža” d.o.o. Drvar. Zna se da su to preduzeće osnovali Rodoljub Dinić iz Beograda, Miljan Lainović iz Novog Sada i Krsto Medan iz Zrenjanina. I da su trojica investitora u taj poduhvat uložila po 400 KM osnivačkog kapitala. I da je zvanično sjedište pomenute firme na adresi Titova 1, u zgradi opštine Drvar. Sve to piše u sudskom registru.
Zna se i da u Drvaru, u kojem svako svakog poznaje “u glavu”, nikom nije bilo čudno što Drvar ima “savremenu fabriku za reciklažu otpada”, kakva ne postoji nigdje u BiH, i to usred opštine.
Zna se i da je načelnica Drvara Dušica Runić prvo tvrdila da o tome ne zna ništa, da bi kasnije izjavila, kako se ranije sastajala sa osivačima “Krom reciklaže”, jer je njen posao “da razgovara sa invesitorima”.
– Sretala sam se sa njima u Novom Sadu, kao i sa mnogim drugim investitorima, popili smo kafu i to je to. Krajem prošle godine oni su dolazili u Drvar s namjerom da grade kompostanu, ali nisu prošli na našem tenderu i nisu se više javljali – rekla je Dušica Runić za Srpskainfo.
Zna se i da je u trilingu vlasnika “Krom recilaže” glavni as Miljan Lainović. Manje je poznato, međutim, da ovaj investitor nije repa bez korjena, niti čovjek bez karijere.
Miljan Lainović je sin Branislava Lainovića zvanog Dugi, koji je ubijen 2000. godine. Dugi je bio poznat širom Balkana: kao ratni komandant Srpske garde i poslijeratni “panonski don”. Kako su godinama pisali mediji, on je “zaveo red” u Novom Sadu i “izborio za nezavisnost Vojvodine od Arkana i beogradske mafije”.
Za njegovim sinom Miljanom Lainovićem je, prema pisanju beogradske štampe, 2003. raspisana poternica zbog galantnog “šopinga” po Beogradu – falsifikovanim kreditnim karticama.
– Jeste, pisalo je u novinama, ali nisam odgovoran za to o čemu pričate. Ja sam neosuđivana osoba – rekao je Miljan Lainović za Srpskainfo.
Za sve ostale informacije uputio nas je na svog partnera Dinića, koji je “zadužen za odnose s javnošću”.
Drvarčani, koji rado surfaju internetom, zapazili su još neke zanimljive detalje iz Lainovićeve biografije. A upratili su i da su hiljade tona italijanskog smeća u posljednjih nekoliko godina doslovno zatrpale Bugarsku i Rumuniju.
Osnovano se sumnja da toga ima i u Hrvatskoj. Aktivnosti su pojačane u doba korone. Sve to su, kako su ustanovili istražni organi Italije, poslovi kontroverznih italijanskih kompanija bliskih mafiji.
– Ko nam garantuje da ovo što se dešava u Drvaru nije nastavak te priče – kaže Živana Sabljić.
Možda je u pitanju tek nezgodna koincidencija, ali smeće sa potpisom mafije u pravilu završava na Balkanu, prvo u napuštenim propalim fabrikama, a kad se ti kapaciteti popune, zatrpavaju se deponije, pa šume, livade, predgrađa…
– Isto to i ovde rade. Ti kobajagi investitori samo traže privatizovane fabrike da ih napune smećem. Njih reciklaža ne zanima. A i one na vlasti, koji im to dopuštaju, ne zanima gdje će živeti i naši i njihovi potomci. Zanima ih jedino da zgrabe dovoljno para da kupe stanove u Banjaluci ili Novom Sadu, kao da su ti gradovi na drugoj planeti – kaže Drvarčanin Marko Žarač, jedan od najglasnijih boraca protiv smećarskog lobija.
Drvarčani ne pristaju na takav scenario. Iako se ni do danas nije oporavio od posljedica posljednjeg rata, narod je, kažu, spreman na anismećarsku revoluciju.
A impuls za naredni revolucionarni hepening stiže opet iz Grahova. Grahovljaci poručuju da će, ako ga u narednih nekoliko dana ne vrate u Italiju, smeće poslati na adresu na koju je i upućeno. Na otpremnicama, vele, lijepo piše: “Krom reciklaža”, Drvar, Titova 1. Pa nek opštinari vide šta će i kako će!
Vlast na demonstracijama, opozicija tihuje
Demonstracije zbog italijanskog otpada, tvrde aktivisti, vješto su “preuzeli” funkcioneri SNSD , koji su se pridružili nezadovoljnom narodu i izlazili na ulicu, pogotovo kad bi Drvar posjetile TV ekipe.
– Kad su ljudi iz vlasti izašli na proteste da “traže kažnjavanje odgovornih”, oni su ustvari koristili priliku da sebe operu od odgovornosti. A opzicija se povukla jer, kao, neće u istu kolonu s njima. Čak se ni neki ekolozi i planinari nisu pridružili protestima, mada bi trebalo da budu u prvi redovima – priča jedan od učesnika protesta.
Nepostojeća fabrika na ničijoj zemlji
– Preduzeće “Krom reciklaža” d.o.o. ne postoji. Ne postoji ni fabrika za reciklažu. Postoji jedino otpad – kaže aktivista Marko Žarač.
Naime, u rješenju nadležnog kantonalnog ministrstva, kojim se firmi “Krom reciklaža” d.o.o. izdaje dozvola za upravljanje otpadom, detaljno se navodi koje sve mašine i kakva postrojenja ima ta fabrika, sve sa nazivima proizvođača i karakteristikama šredera i magneta za odvajanje otpada.
Navodno, rješenje je izdato bez izlaska na teren i uz dogovor da će komsija za 15 dana doći u selo Pasjak iznad Drvara, gde se nalazi dotična fabrika.
Kasnije je, kako navode naši izvori, u ministarstvo u Livnu stigla poruka da “komisija ne treba da dolazi, jer su investitori odustali od posla”.
Komisija nije došla, ali je ostao dokument, na osnovu kojeg je “Krom reciklaži” izdata dozvola za uvoz otpada za preradu. Ta je dozvola izdata na dan kada je u Federaciji BiH proglašeno vanredno stanje zbog korona epidemije.
U Pasjaku, u neposrednoj blizini u korov zaraslog partizanskog spomenika, na mjestu nesuđene “savremene fabrike za reciklažu”, nalazi se tek pusta ograđena hala. U toj hali je, tvrde mještani, ranije bilo “cjepalište” – “pogon” za cijepanje bukovine iz obližnjih šuma i njenu preradu u ogrev.
I sama parcela na kojoj se hala nalazi sporna je po pitanju vlasništva.
Dozvola za uvoz 8.200 tona smeća godišnje
U BiH nije dozvljen uvoz otpada, osim ako je taj otpad namijenjen za preradu, odnosno reciklažu.
Iz Udruženja “Eko akcija” iz Sarajeva upozorili su nedavo da je, kao navode bez ikakvih provjera, u februaru preduzeću “Krom reciklaža” izdata dozvola za preradu 6.000 tona tekstila, 1.000 tona plastike i gume, 1.200 tona štamparskih tonera, što je ukupno 8.200 tona godišnje.
Sav taj otpad trebalo bi da završi na području Drvara, ali se u dozvoli ne navodi šta će sa njim biti nakon reciklaže, a šta ako otpad ne bude prerađen.
