Informacije da su u susjednoj Crnoj Gori sa lažnim diplomama izdatim u BiH zaposleni tamošnji službenici u lokalnim zajednicama, javnim ustanovama i državnim organima vlasti, baca novo svjetlo i na bosanskohercegovačku aferu kupoprodaje diploma “Klaster”. Osnovano se sumnja da su među onima koji posjeduju te diplome u BiH i oni koji su na neki način uključeni u vođenje postupaka otkrivanja, istrage ili procesuiranja, zbog čega punih 15 mjeseci od otkrivanja afere ništa konkretno nije urađeno da osumnjičeni i krivci budu kažnjeni.
Kako stvari stoje, prije će istražitelji u Crnoj Gori razriješiti aferu sa kupoprodajom lažnih diploma, nego njihove kolege u Bosni i Hercegovini, u kojoj javnost punih 15 mjeseci čeka da sazna razmjere afere “Klaster”. Koja, sudeći po nazivima visokoškolskih ustanova čije se sumnjive diplome pominju u istrazi u toj državi, ima svoje izdanje i u Crnoj Gori.
Naime, prema pisanju Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), sumnje o postojanju brojnih lažnih diploma porijeklom iz BiH pokrenute su otkrićem da dvije vaspitačice koje rade u državnoj predškolskoj ustanovi vrtiću “Eko bajka” u Pljevljima ostvaruju veću plaću, jer posjeduju diplome po kojima su diplomirale na Pedagoškom fakultetu Nezavisnog univerziteta Banja Luka (NUBL). Kako su i do Crne Gore stigle informacije da je ova visokoškolska ustanova pod istragom Tužilaštva BiH i Državne agencije za istrage i zaštitu (SIPA) zbog nezakonitog izdavanja i prodaje fakultetskih diploma, to je bilo dovoljno da se otvori istraga kupoprodaje diploma i u ovoj zemlji.
CIN-CG je došao u posjed jedne od diploma, koja je potpisana od strane nekadašnjeg rektora NUBL Zorana Kalinić, koji je hapšen u februaru 2023. godine zbog optužbi da je učestvovao u nezakonitim radnjama oko diploma.
CIN-CG je u toku ovog istraživanja došao do više desetina sumnjivih diploma sa različitih fakulteta iz BiH, ali i drugih zemalja regiona. Sve te diplome su bez problema priznate u Crnoj Gori, u Ministarstvu prosvjete, nauke i inovacija (MPNI), odnosno, kako se navodi, u Nacionalnom informacionom centru Crne Gore (ENIC centru), koji je posebna organizaciona jedinica MPNI zadužena za poslove priznavanja diploma iz inostranstva.
“Neke diplome su posebno zanimljive i na prvi pogled se vidi da nešto nije u redu, pa čudi kako je to prošlo mimo nadležnih. Jedna od takvih diploma koju je priznalo MPNI je ona Podgoričanina XX koji je na Fakultetu za menadžement Internacionalnog univerziteta Brčko distrikt u Bosni i Hercegovini stekao diplomu inženjera građevinarstva 2014. godine, iako je taj univerzitet osnovan 2011, a studije traju četiri godine. Većina diploma u koje je CIN-CG imao uvid potiče sa Univerziteta Union Nikola Tesla, Nezavisnog univerziteta Banja Luka (NUBL), Internacionalnog univerziteta u Novom Pazaru, Evropskog univerziteta u Brčkom, Univerziteta u Travniku, Internacionalnog univerziteta Travnik, kao i Visoke škole za primijenjene i pravne nauke Prometej iz Banja Luke” – piše CIN-CG.
CIN-CG je pritom citirao Zarija Pavićevića, koordinatora Alternative Crne Gore, organizacije koja se već duže vrijeme bavi problemom lažnih diploma, čije su tvrdnje da u Crnoj Gori, prema njihovim analizama, ima oko 25 hiljada lažnih diploma. Bivša poslanica u Skupštini Crne Gore Branka Bošnjak pak tvrdi da neke od tih lažnih diploma imaju pojedini poslanici, direktori i članovi odbora, pa i ministri.
“Sve diplome, naročito onih ljudi koji su na važnim javnim funkcijama i odlučuju o strateški važnim pitanjima, treba dobro prečešljati” – smatra Bošnjak.
U resornom MPNI smatraju da je za rješavanje problema lažnih diploma potrebna međuresorna saradnja, te su najavili formiranje interresorne radne grupe koju će činiti predstavnici različitih ministarstava i svih relevantnih institucija.
Sociolog Andrija Đukanović za CIN-CG ističe da je pojava lažnih diploma negativno uticala na percepciju akademskog obrazovanja, kao i da se akademska postignuća manje vrednuju, jer se sada sve dovodi u sumnju.
“Važno je uspeti se na društvenoj ljestvici, zauzeti mjesto, omogućiti sebi položaj i materijalnu korist. Znanje više nije neophodno za napredovanje u društvu. Opšti ambijent podstiče kršenje zakona koje je izdignuto na nivo vrline. Društvo koje se bazira na neznanju i kršenju zakona osuđeno je na sigurnu propast” – smatra Đukanović.
On ukazuje i na činjenicu da je šteta ogromna i sigurna kada ljudi bez znanja zauzimaju pozicije sa kojih donose odluke. Da su oni tu isključivo zbog ličnog interesa i često interesa određene političke elite, odnosno partije koja žmuri na njihovo obrazovanje i kupuje njihovu lojalnost. Svi su zadovoljni, ali nesvjesni štete koju će napraviti društvu. Biće potrebno mnogo napora da se stvari promijene, smatra ovaj sociolog.
“Smatramo da je situacija kod nas ako ne gora, onda gotovo ista. Mi imamo još izraženiji narativ, koji zastupaju najistaknutiji politički predstavnici, da je bitnije od diplome i znanja pripadnost “kasti”, odnosno vladajućoj političkoj stranci. Vjerovatno zato što znaju da je kod nas najmanji problem obezbijediti, tj. kupiti diplomu i nešto je što se podrazumjeva, te da je puno važnije da su i takvi bez kompetencija i znanja važni da slijede i podržavaju vlastodršce. Sačekaćemo da vidimo da li će se iko iz vlasti u BiH “počešati” zato što je otkrivanjem afere kupoprodaje diploma u Crnoj Gori poimenično pomenuto pet visokoškolskih ustanova iz BiH” – reakcije su iz aktivista NGG “Akreditovane visokoškolske ustanove – priznate diplome”, čije aktivnosti doprinijele pokretanju afere “Klaster” u BiH i koji su u više navrata od nadležnih tražili hitno rješavanje afere.
Podsjećamo, prije 15 mjeseci (21.02.2023.) kao bomba odjeknula je vijest da su po nalogu Tužilaštva BiH službenici SIPA proveli akciju “Klaster” na 18 lokacija u BiH, među kojima su i visokoškolske ustanove prilikom čega je uhapšeno 11 osoba, zaplijenjeno 165.000 KM i brojni dokumenti zbog sumnje na prodaju diploma.
Pretresi su provedeni na području Banje Luke, Bijeljine, Istočnog Sarajeva, Prijedora, Bosanske Dubice, Brčkog, Travnika i Mostara. Među 18 lokacija našle su se adrese devet fizičkih lica koji se odnose na pretres stambenih objekata i pokretnih stvari i devet pravnih lica, odnosno visokoškolskih ustanova. Uhapšeni su sprovedeni u prostorije SIPA, radi kriminalističke obrade i ispitivanja u svojstvu osumnjičenih, nakon čega su predati u dalju nadležnost postupajućeg tužioca Tužilaštva Bosne i Hercegovine. U dva navrata afera je imala nastavak aktivnosti pretresa prostorija u još nekim visokoškloskim ustanovama i izuzimanje dokumentacije, ali do donošenja tužilačke odluke i do početka procesa još nije došlo.
