17. februara 2021. Narodna skupština Republike Srpske je, na zahtjev udruženih eko-aktivista, usvojila Deklaraciju o zaštiti rijeka, kao prvi korak ka zaštiti rijeka u Republici Srpskoj i zaustavljanju pošasti širenja malih hidroelektrana. No, dalje od toga se, za razliku od Federacije BiH, nije pomakla, izuzev što su, u februaru 2022., ukinuti podsticaji za male hidroelektrane snage veće od 150 kW.
U Federaciji, koja je pomenutu deklaraciju, u svom parlamentu, usvojila nešto prije NSRS – 24.06.2020. – zajedno sa zaključkom o potpunoj zabrani gradnje malih hidroelektrana na cijeloj teritoriji FBiH, već drugu godinu je na snazi zakon koji zabranjuje planiranje i gradnju novih mini hidroelektrana snage ispod 10MW (usvojen 07. juna 2022.). I borba aktivista je koncentrisana na ukidanje ranije izdatih koncesija i sudske procese za obaranje dozvola koje su vlasti nelegalno izdavale investitorima, te u konačnici na gašenje i postojećih MHE.
U Republici Srpskoj, međutim, vlast i u ovom kontekstu, pokazuje sklonost da nakon koraka naprijed pravi dva koraka nazad. I da tek privremeno i lažno odustaje od nekih projekata koji izazivaju negativnu reakciju javnosti, dok se stvari ne smire (i ne prođu izbori), a javnosti pažnju odvuče neki drugi od brojnih problema koji se stalno pojavljuju. A onda vlast, neočekivano, počne iznova raditi na nečemu od čega se vjerovalo da su odustali. Pokušavajući to ovaj put uraditi brže i staviti ih pred svršen čin, prije nego se građani uspiju organizovati.
MHE, geološka istraživanja, nelegalna gradnja ili nešto deseto – nebitno je. Pristup je isti. Varanje građana i podilaženje investitoru, uz korupciju u pozadini, kao jedinim logičnim objašnjenjem činjenja štete prirodi i interesima građana, zarad privatnih interesa sumnjivog kapitala.
U kontekstu mini hidroelektrana, tako, ponovo su aktuelne i neke za koje se vjerovalo da su investitori i vlast od njih odustali, suočeni sa višegodišnjim otporom aktivista i sa medijskim napisima o zloupotrebama i činjenju i prikrivanju nezakonitosti (Bjelava, Kasindolska,…). A tu su i neke nove.
Gradi se i planira gradnja i na rijeci Vrbanji i njenim pritokama, u opštini Kotor Varoš. Za neke je kasno, u smislu da su već izgrađene ili u procesu gradnje, mada eko aktivisti i opozicija najavljuju da će od nadležnih institucija tražiti reviziju rada već izgrađenih MHE na području Kotor Varoša, kao i reviziju dokumentacije na osnovu koje su te MHE dobile neophodne dozvole. A za neke je i posljednje vrijeme za otpor.
Priča o izgradnji MHE na rijeci Dubokoj, lijevoj pritoci Vrbanje, dugoj oko 8 km, koja jednim svojim dijelom protiče kroz duboki kanjon – odakle potiču i njeno ime i naziv sela kroz koje teče – i koje je, duž svog toka, puna slapova, među kojima se ističu Skakavac i vodopad pod Kotlom, ovih dana dobija na aktuelnosti.
U februaru, uz pomoć Centra za životnu sredinu iz Banjaluke, formirana Koalicija za zaštitu rijeke Duboke, na čijem je čelu mještanin Tomo Dubočanin, za 10. mart, u simboličnih 5 do 12, je zakazala protestni skup u Grabovici, kod Kotor Varoša, protiv izgradnje MHE na rijeci Dubokoj, a na kome se pored građana opštine Kotor Varoš, očekuju i predstavnici brojnih udruženja koja okupljaju ekologe, lovce, ribolovce, planinare i ljubitelji prirode iz svih dijelova BiH.
Istovremeno, pravni timovi koji su angažovani na ovom slučaju će analizirati i javnosti saopštiti sve detalje vezane za eventualne nepravilnosti do kojih dođu u procesu revizije izdavanja dokumentacije vezane za gradnju MHE na Dubokoj.
Najavljeno je i podnošenje krivičnih prijava protiv svih odgovornih za koje se utvrdi da su nezakonito iskoristili svoj položaj ili ovlašćenja u ovom slučaju.
“Vlada Republike Srpske bi trebala održati tematsku sjednicu po ovom pitanju. Mora se sagledati i analizirati postojeće stanje, zauzeti jedinstven stav i konačno jasno i glasno reći koliku imamo štetu, a koliku korist od mini hidrocentrala. Mislim da Srpska od njih ima minornu korist i nemjerljivo veliku štetu.”, poručili su iz Koalicije za zaštitu rijeke Duboke.
