Kamen temeljac za izgradnju Hidroelektrane “Buk Bijela” juče je položen u Foči i time je zvanično započeo jedan političko-investicioni proces sa neizvjesnim krajem, ali i još neizvjesnijom sudbinom rijeke Drine.
Kamen temeljac su položili Ana Brnabić, predsjednica Vlade Srbije, i Radovan Višković, predsjednik Vlade Republike Srpske, a riječ je o projektu vrijednosti čak 220 miliona evra.
Petar Đokić, nezvanični kum skoro svih energoprojekata na rijekama, rekao je da pripremni radovi počinju odmah, a da će taj projekat zajedno finansirati elektroprivrede Srbije i Srpske, kao i da će u zajedničkom preduzeću Hidroenergetski sistem “Gornja Drina” preduzeće Elektroprivreda Srbije imati udio od 51 odsto, a Elektroprivreda Republike Srpske 49 odsto.
Zorana Mihajlović, ministarka energetike Zorana Mihajlović rekla je da je planirano da hidroelektrana “Buk Bijela” bude gotova za četiri godine i da je ovo jedan u nizu zajedničkih projekata Srbije i Srpske.
“Želimo da pokažemo da je regionalno povezivanje dobro zbog svih građanki i građana celog regiona. Drina je reka koja nas spaja i da nas nikad više ne razdvaja. Ovo je istorijski dan, jer se decenijama govorilo o ‘Buk Bijeloj'”, rekla je Mihajlović.
“Čekali smo više od 60 godina da počnemo realizaciju i ponosni smo što ga radimo zajedno sa Srbijom i što ćemo na ponos građana obe države projekat završiti za četiri godine. Ovo je projekat koji znači život, povezivanje, opstanak i prosperitet”, naglasio je Radovan Višković, predsednik Vlade RS.
Da svi ipak nisu oduševljeni projektom na čiju se realizaciju čeka gotovo 6 decenija, pokazuje i saopštenje Bisere Turković, ministarke inostranih poslova BiH, u kojem je navedeno da vlasti Republike Srbije ulaskom u projekt izgradnje hidroelektrane “Buk Bijela”, koji nema saglasnost države i koji se protivi odlukama Ustavnog suda Bosne i Hercegovine rizikuju, ne samo ekonomske štete, nego i ne doprinose dobrosusjedskim odnosima.
“BiH je spremna na sve investicije i zajedničke projekte koji su u interesu građana obje zemlje, ali samo uz poštivanje ustava, zakona i institucija države BiH. Pozivamo vlasti Republike Srbije da saradnju vrate u međudržavne okvire i u okvire deklariranih stavova o međusobnom poštivanju suvereniteta i teritorijalnog integriteta”, navodi Turković.
Posljednje informacije pokazuju da gradnja “Buk Bijele” počinje bez saglasnosti susjedne Crne Gore, koja strahuje od posljedica po okolinu odnosno zbog mogućeg utjecaja na ekosistem rijeke i kanjona Tare, a posebno treba uzeti u obzir da ova zemlja svoju međunarodnu reputaciju, barem deklarativno, gradi na poštivanju ekoloških normi i zaštite životne sredine.
Krajem 2020. godine grupa sačinjena od 24 BiH parlamentarca je zatražila od Ustavnog suda BiH da stavi van snage odluku Republike Srpske o davanju koncesije za izgradnju hidroelektrana na gornjoj Drini. U apelaciji je navedeno kako odluke u vezi s državnom imovinom, poput rijeka na međunarodnim granicama, mogu biti donijete isključivo na nivou BiH.
Radovan Višković, predsjednik Vlade Republike Srpske izjavio je kako BiH nije nadležna za izgradnju HE “Buk-Bijela”.
„Granica između Republike Srbije, Crne Gore i Bosne i Hercegovine nije Drina u Brodu na Drini, nego je to isključivo teritorija Republike Srpske i koncesija je u nadležnosti Komisije za koncesije Republike Srpske. Vlada Srbije nije imala potrebe da razgovara sa nekim drugim, izuzev Vlade Republike Srpske“, rekao je Višković.
„Uradili smo analizu svih pravila, zakona, Ustava, da bi naša investicija bila zaštićena. Po svim analizama koje smo uradili u poslednjih 20 godina na teritoriji Bosne i Hercegovine je izdato oko 280 različitih koncesija. Sve ove koncesije su izdavali entiteti ili kantoni i ni ujednoj nije postojao prpblem. Ukoliko bi se pokazalo da je naša investicija problematična, to bi značilo da iz svih ovih prethodnih investicija je, također, problematično. Mislim da bi se tu ušlo na jednu pravnu nesigurnost na nivou Bosne i Hercegovine, kako, kada je moguće investirati, ko daje te dozvole. Mi smo nastupili kao strani investitor u najboljoj mogućoj veri“, naglasila je Ana Brnabić, predsjednik Vlade Srbije.
Pored političkog protivljenja, protiv izgradnje “Buk Bijele” su i ekolozi koji taj projekat smatraju štetnim po životnu sredinu ove regije.
“Nije urađena adekvatna studija uticaja na životnu sredinu. Studija je urađena prije više od 10 godina sa podacima koji su stari više od trideset godina i kao takva ona ne bi smjela biti predmet odobravanja, odnosno daljnjih izdavanja dozvola kao što je građevinska dozvola. Najave koje smo čuli od ministra da će se ići na povećanje u cilju povećanja instalisane snage hidroelektrane Buk bijela od 93 na megavata, na 115-120 megavata govori nam da ovaj projekat nije nikako spreman”, istakao je Viktor Bjelić, iz Centra za životnu sredinu.
Bjelić je istakao da HE Buk Bijela ima samo privremenu građevinsku dozvolu, odnosno djelimično izvršenje za građenje i to samo za pripremne radove, tako da se u okviru te dozvole postavlja kamen temeljac.
“Najveća vrijednost gornjeg toga Drine je u biodiverzitetu, odnosno vrstama koje tu obitavaju. Prije svega, riblja vrsta mladica koja je endemska vrsta i ugrožena vrsta na evropskom nivou. Smatra se da je gornji tok Drine njeno najveće i najočuvanije stranište, a ovi planovi i projekti to bi ugrozili”, naglasio je Bjelić.
Poseban problem kod izgradnje ove HE, ističu eko aktivisti, jeste mogući uticaj na zaštićeni kanjon Tare u Crnoj Gori, a koji je se nalazi na listi UNESCO svjetske baštine, a i dio je Nacionalnog parka Durmitor. Prema projektnoj dokumentaciji HE “Buk Bijela”, predviđeno je da se akumulacija brane prostire na čak jedanaest i po kilometara.
“Ukoliko visina ove HE bude viša od 90 metara, a sve su prilike da hoće, podići će akumulaciju jezera i uliti se u rijeku Taru, za koju znamo da je pod UNESCO zaštitom. Naravno da će reagirati i Crna Gora. Organizacije u BiH su već jednom oborile okolinsku dozvolu, ali ponovo im je izdata. Organizacije iz obje države prijavile su Bosnu i Hercegovinu Sekretarijatu ESPOO konvencije, zbog kršenja i izbjegavanja procedure o prekograničnoj procjeni uticaja na životnu sredinu za projekat izgradnje hidroelektrane”, rekao je Rijad Tikveša, ispred Udruženja za zaštitu i unapređenje okoliša, prirode i zdravlja “Ekotim”.
Prijekat “Buk Bijela” koji je započet prije devet godina, u realizaciji Vlade RS, predviđen je Studijom o procjeni uticaja na životnu sredinu, na osnovu koje je godinu kasnije, odnosno 20213. godine, izdata prva ekološka dozvola. Elektroprivreda RS nije realizovala projekat, a ta dozvola je istekla 2018.godine, nakon čega je Aarhus centar BiH 2019.godine tužio Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS, jer je smatrao da je istekao rok za produđenje ekološke dozvole. Banjalučki Orkužni sud je presudio u korist Aarhus centra, ali je resosrno ministarstvo ipak izdalo novu ekološku dozvolu.
Pored “Buk Bijele” projektom hidroelektrana u gornjem toku rijeke Drine, predvišena je gradnja još dvije hidrocentrale: Foča i Paunci.
HE Foča bi trebalo da ima snagu oko 44,15 megavata, a HE Paunci 43,25 megavata, i takođe će, kao “Buk Bijela”, biti rađene u partnerstvu Srbije i Srpske.
