Željeznice Republike Srpske, kontinuirano, bez obzira na sva restrukturiranja i otpuštanja radnika, poslovne godine završavaju sa višemilionskim gubitkom. Samo u prethodnoj godini on je iznosio skoro 18 miliona maraka, dok je kompletan dug ovog preduzeća na kraju 2020. godine, iznosio cca 344 miliona KM.
Željeznice Republike Srpske, u prošloj su godini bile predmet dva revizorska izvještaja Glavne službe za reviziju javnog sektora RS. Nakon 6 godina ponovo je provedena finansijska revizija ove firme, a objavljena je i revizija učinka “Upravljanje željezničko-drumskim prelazima”.
Finansijska revizija, o kojoj je izvještaj objavljen pri samom kraju 2021., završena je mišljenjem s rezervom, i za finansijske izvještaje i za usklađenost poslovanja sa zakonima i drugim propisima.
Revizori su, između ostalog, utvrdili da Uprava preduzeća – generalni direktor i izvršni direktori – nije imenovana putem javnog konkursa, kako je propisano članom 11. stav 1. Zakona o javnim preduzećima i članom 52. Statuta Željeznica Republike Srpske.
Takođe je konstatovano da u 2020. godini nije vršeno umanjenje plata članovima Uprave Željeznica Republike Srpske u skladu sa Zaključkom Vlade od 11.01.2013.
Pregledom finansijskih izvještaja nađen je čitav niz ozbiljnih grešaka. U bilansu stanja na dan 31.12.2020. godine nije iskazana ispravka vrijednosti zaliha u iznosu većem od 14 miliona KM. Neto vrijednost zaliha materijala i zaliha rezervnih dijelova koji su dobijeni demontažom rashodovanih stalnih sedstava, potcijenjena je najmanje za iznos od 4.613.647 KM i potcijenjeni su rezultat poslovanja ranijih godina najmanje u iznosu od 4.684.825 KM. U Bilans tokova gotovine za 2020. godinu nisu uključena plaćanja izvršena putem kompenzacije u iznosu od 13 miliona KM. Itd.
Revizija učinka “Upravljanje željezničko-drumskim prelazima”, s druge strane, dovela je do zabrinjavajućeg zaključka da ovo upravljanje nije organizovano i provedeno na efikasan i po učesnike u saobraćaju bezbijedan način. Mreža željezničko-drumskih prelaza značajno je gušća od one definisane propisima i zahtjevima za nesmetano i bezbjedno odvijanje saobraćaja. Prema nalazima revizora, upravljači željezničke i putne infrastrukture ne preduzimaju potrebne aktivnosti u cilju uspostavljanja optimalne mreže željezničko-drumskih prelaza, u skladu sa zakonskim odredbama i zahtjevima za bezbjedno odvijanje saobraćaja. Pokazatelji o stanju na željezničko-drumskim prelazima pokazuju da su prelazi mjesta sa visokim bezbjednosnim rizikom za učesnike u saobraćaju. Između upravljača željezničke i drumske infrastrukture, kao i između upravljača saobraćajne infrastrukture, ministarstva i drugih vladinih institucija nije uspostavljena adekvatna, efektivna koordinacija.
No, da je stanje u i oko Željeznica Republike Srpske i znatno lošije nego što to prikazuju, inače ne baš optimistični revizorski izvještaji Glavne službe za reviziju, pokazuju podaci interne revizije, koje je objavio portal Gerila, koji prenosi i optužbe radnika da je veliki dio ogromnog duga ovog preduzeća nastao izvlačenjem novca iz njega, kroz sumnjive transakcije sa drugim firmama, a posebno onim čiji su vlasnici bili rodbinski povezani sa rukovodiocima u Željeznicama.
Jedan od načina na koji je to rađeno su mahinacije sa tarifom za prevoz roba i davanjem (odlukom Upravnog odbora) diskrecionog prava direktoru i Nadzornom odboru da daju povlastice od 10 i 40% na zvaničnu cijenu, koju je utvrdila Vlada.
“Dođe kod vas vlasnik ili direktor nekog špediterskog preduzeća, ponudi vam hoćete li mjesečni prevoz koji plaćate 100.000 KM da plaćate 90.000. Naravno, kompanije to prihvate i firma tog člana porodice zaključi ugovor sa korisnikom prevoza, tj. ona je posrednik u prevozu. Od ŽRS dobije povlasticu 40%, koju izglasa Nadzorni, to jest Upravni odbor na prijedlog Uprave, firma naplati od korisnika prevoza, na primjer, 90 hiljada maraka, a Željeznici plati 60 hiljada. Dakle, njoj ostaje 30.000. I sve to je organizovano i planski.”, kaže Milan Kiković, nekadašnji izvršni direktor poslova prevoza u ŽRS.
Izvještaj Odjeljenja za internu reviziju Željeznica Republike Srpske, koji je ukazivao na nezakonitosti je duži vremenski period bio predmet opstrukcije, to jeste nije upućivan na sjednicu Uprave preduzeća. Glavni interni revizor Borka Cvijanović poslala je u martu 2015. godine Odboru za reviziju Nacrt pomenutog izvještaja, gdje ih je upoznala da je tokom revizije transportnih prihoda ostvarenih u 2012. godini, revizija uočila „nezakonite radnje – krivično djelo“, navodi Gerila.info u tekstu ““RT – 131”- Pogodovanje Željeznica Republike Srpske drugim firmama dovelo do višemilionskih gubitaka“.
„Originalni dokument tarife za prevoz stvari RT 131 je od 10.07.2021.g do 2014. godine pretrpio 12 ispravki (neke izmjene tarife su lijepljene sa listovima papira preko originalnog teksta, a neke značajno ispravljane hemijskom olovkom. Osim izmjena i dopuna koje su izvršene 02.03.2010. i 28.05.2010. godine sve ostale ispravke nemaju potrebne saglasnosti niti odobrenja nadležnih organa“, navodi se u izvještaju interne revizije.
Na bazi slučajnog uzorka identifikovano je 11 najvećih računa kupcima, gdje su uočene brojne nezakonite radnje, od kojih su najpoznatiji Agit BH, Alumina, Arcelorr Mittal, Global Consulting, SGB… Revizori su utvrdili da najveći dio tih ugovora ima potpisane anekse. Tako je, na primjer, ugovor sa kompanijom Agit BH imao čak 32 aneksa i sedam dopuna aneksa.
Sumnjive radnje skrivane su netransparentnošću ugrađenom i u ugovore, koji se tretiraju kao tajni (“te ga ni na koji način neće davati na uvid trećim licima”).
Interna revizija u Željeznicama utvrdila je još neke nezakonite radnje, od kako je navedeno, kreditiranja komintenata na štetu Društva do brojnih malverzacija sa tovarnim listovima.
“Uvidom u ispostavljene tovarne listove za prevoz robe, revizija je uočila niz nepravilnosti… Kopija tovarnih listova ne odgovara original tovarnog lista, na kopijama tovarnih listova vršene ispravke sa netačnim podacima, na kopijama tovarnih listova u polju 41, masa u kg ne odgovara masi u popisu kola uz tovarne listove i specifikacije… Revizija je utvrdila i da sistem internih kontrola ne funkcioniše u oblasti transportnih prihoda, te da je omogućeno radnicima koji su zaduženi za navedene poslove da vrše otuđenje sredstava društva putem ispravki tovarnih listova. U cilju zaštite imovine Društva dajemo preporuku da u okviru svoje nadležnosti pokrenete postupak isleđivanja”, zaključeno je u nalazu revizije.
Na žalost, u našem društvu se otkrivanje korupcije i kriminala i rad u opštem interesu ne nagrađuju, nego sankcionišu. Ne samo od strane direktno uključenih u konkretnom slučaju, nego i od mreže svih aktera sličnih udruženih kriminalnih poduhvata i političara u njihovoj pozadini, koji čitav taj kriminalni sistem i održavaju.
Pa je tako interna revizorka u Željeznicama RS Borka Cvijanović nedugo nakon pisanja pomenutog izvještaja postala žrtva mobinga, što su konstatovali i sudovi u Republici Srpskoj.
No, interesantno je da Glavna služba za reviziju ove ozbiljne primjedbe interne revizije, u svojim izvještajima, ne konstatuje. Mada je za obje komponente finansijske revizije za 2012. godinu (ali samo za tu), Željeznicama dala negativnu ocjenu.
Na kraju, spomenimo da je u svojoj nedavnoj analizi, Transparency International BiH, ne baveći se specifičnostima i “detaljima” kriminalnih radnji u ovim preduzećima, konstatovao generalnu sličnost stanja u kome se nalaze obje entitetske željeznice, sumirajući svoj zaključak u naslov: “Milionski gubici, višak zaposlenih, sumnjive nabavke i skupi konsultantski ugovori“.
