Bosna i Hercegovina zadržala je status hibridnog režima – odnosno vlada u tranziciji, zaključak je izvještaja “Zemlje u tranziciji – Antidemokratski zaokret” nevladine organizacije Freedom House za 2021. godinu – u dijelu koji se odnosi na područje Zapadnog Balkana.
U istoj kategoriji su i Srbija i Crna Gora.
To znači da, ne spadaju u kategoriju demokratskih država – već među zemlje u kojima je vlast zasnovana na autoritarizmu kao posljedici nepotpune demokratske promjene.
Takva vlast, u jednoj državi, istovremeno može da sprovodi političku represiju i raspisuje izbore.
Prema istraživanju Freedom Housea – većina od sedam zapadnobalkanskih zemalja (Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Kosovo, Crna Gora, Sjeverna Makedonija, Srbija) svrstano je u kategoriju hibridnih režima ili vlada u tranziciji, osim Hrvatske, koja je označena kao polukonsolidovana demokratija.
U dijelu koji se odnosi na zemlje Zapadnog Balkana ukazano je da su napredak ostvarile Bosna i Hercegovina i Sjeverna Makedonija. Nazadovale su Albanija, Kosovo, Crna Gora i Srbija.
Izvještaj američke nevladine organizacije sa sjedištem u Washingtonu dokument je u kome je istražen i opisan način upravljanja u 29 država bivšeg Sovjetskog Saveza i Istočne Evrope.
Antidemokratski zaokret
Izvještaj konstatuje da se na području Evrope i Euroazije nalazi najmanje demokratskih država u posljednjih 26 godina koliko ta organizacija objavljuje izvještaj “Zemlje u tranziciji”.
„Širenje autokratije u Evropi i Euroaziji ima dalekosežne posljedice, ne samo za region, već i za svijet. Demokratski izabrani lideri zanemaruju demokratiju – stvarajući sopstvenu iskrivljenu stvarnost u namjeri da konsoliduju i zadrže vlast. Kroz dosadašnje uspjehe, ti antidemokratski režimi daju primjer i podstiču uspon autoritarnosti u susjednim zemljama. Ukoliko izostane kontrola – oni imaju potencijal podrivanja demokratije i legitimizaciju zloupotrebe moći u Evropi i šire”, saopšto je Majkl Abramovic – predsjednik nevladine organizacije Freedom House.
Ukazano je da su, kako je navedeno, mađarski model zarobljavanja medija otvoreno primjenile vlade sličnih opredjeljenja u regionu.
Bosna i Hercegovina – Opterećenost korupcijom
U izvještaju se spominje činjenica da je u BiH uvoz medicinskih ventilatora povjeren firmi za uzgoj voća što potcrtava korupciju u zemlji.
U BiH je poslije deset godina nazadovanja ili stagniranja, prošle godine prvi put ostvareno poboljšanje s rastom u demokratskom skoru sa 3,32 na 3,36 zbog napretka u oblasti Lokalno demokratsko upravljanje. Najgoru ocjenu je BiH dobila u oblasti Nacionalno demokratsko upravljanje (2), s najbolju u oblastima Izborni proces i Civilno društvo (4,5).
Srbija – provladine klevetičke kampanje
“U Srbiji su predsjednik Aleksandar Vučić i njegova Srpska napredna stranka (SNS) nadgledali sprovođenje klevetničkih kampanja i provladine propagande, što je doprinijelo ubjedljivoj pobjedi te stranke na izborima i formiranju parlamenta u kom nisu zastupljene sve političke snage 2020. godine”, ukazano je u dijelu izvještaja koji se odnosi na Srbiju.
Precizirano je da su se nezavisni i kritički mediji suočili sa modelom pritisaka, čija je svrha stavljanje pod državnu kontrolu, primenjenog u Mađarskoj – i u odnosu na tu zemlju u nešto manjoj mjeri u Srbiji.
“Pravna i ekonomska sredstva koriste se za gušenje kritičkih medija – dok se podržava izvještavanje koje je povoljno”, ukazano je u izvještaju,
Srbija je, uz Crnu Goru i Mađarsku, označena kao zemlja koja je nedavno skliznula u kategoriju hibridnih režima, ali, kako je ukazano, još njih hita ka reklasifikaciji.
“Zbog toga je utoliko tragičnije kada su opozicione snage u hibridnim režimima primorane da bojkotuju izbore zbog dramatično izmjenjenih pravila – kao što se nedavno dogodilo u Gruziji i Srbiji. Iako tako nešto lišava pobednike legitimiteta i ukazuje na ozbiljne zloupotrebe, bojkoti biračima uskraćuju i ono malo preostalih mogućnosti za promjene. Izbori ne doprinose uvijek napredovanju jedne države iz hibridnog statusa, ali šanse sve svode na nulu – kada niko ništa ne pokuša”, precizirao je Freedom House u izvještaju.
Crnogorski izbori i uticaj na demokratske institucije
Istaknuto je da je napredak u posebnoj mjeri potreban na Balkanu – području na kome, kako je ukazano, demokratija nazaduje u većini zemalja.
“Uprkos tome što se tranzicija političke vlasti dogodila u Crnoj Gori 2020. i na Kosovu 2021. i dalje je nejasno hoće li doprinijeti poboljšanju demokratskih institucija. A bez takve institucionalne transformacije teško je ostvariti bilo kakav vid političkog otvaranja”, precizirano je u izvještaju.
U dijelu dokumenta u kom se pominje Crna Gora – ukazuje se na, kako je naznačeno, značajnu izlaznost na parlamentarnim izborima.
“Rekordi su oboreni u Crnoj Gori gde je oko 77 odsto građana sa pravom glasa učestvovalo na izborima. Te brojke su posebno upečatljive u svjetlu pandemije koja je doprinijela slaboj izlaznosti u obližnjoj Hrvatskoj, Sjevernoj Makedoniji i Rumuniji. Glasači su bili bijesni. Pozadina promjena nakon održanih izbora bili su korupcionaški skandali i druge zloupotrebe moći koji su razotkrili nepočinstva postojećih rukovodstava. Kosovo, Crna Gora, Moldavija i Slovačka imaju daleko najlošiji učinak korupcije u odnosu na ostale države obrađene u izvještaju ‘Zemlje u tranzciji, nego po bilo kom drugom pokazatelju“, navedeno je u dokumentu.
Međutim, okolnosti koje su se dešavale nakon promjena u Crnoj Gori, ali i Bosni i Hercegovini (Banjaluci u kojoj je na izborima za gradonačelnika pobijedio kandidat opozicije, prim.nov.) stvaraju i razloge za zebnju.
“Otežano je bezrezervno slavljenje pobjeda opozicije u Banjaluci ili Crnoj Gori, jer su novi gradonačelnik i nova vlada druge prihvatili etnonacionalističke – isključive stavove”, ističe Freedom House.
Podrivanje institucija
Kada je riječ o ocjenama izvještaja o državama Centralne Evrope i Euroazije – u izvještaju Freedom Housea istaknuto da su izabrani lideri država sa tih područja podrivaju institucije koje su im omogućile izbor – odbacujući demokratske norme i promovišući autoritaran način vladavine.
Na listi 29 zemalja – najbolje kotirana je Estonija sa učinkom od 84 odsto, Rusija se nalazi među sedam posljednjeplasiranih sa učinkom od 7 procenata. Najlošije pozicionirana država je Turkmenistan sa učinkom od nula posto.
“Poljska (sedma pozicija, prim.nov.) i Mađarska (15 pozicija, prim.nov.) pogoršanjem demokratičnosti ističu se u odnosu na ostale zemlje tokom protekle decenije. Stanje u većini zemalja pobrojanih u izvještaju gore je nego prije deset godina”, zaključeno je u dokumentu.
Istaknuto je i da je u Rusiji i Bjelorusiji, koje su u izvejštaju kategorisane kao konsolidovani autoritarni režimi, represija znatno osnažena tokom 2020.
Freedom House aludira tu na nasilno razbijanje demonstracija u Bjelorusiji, pokušaj ubistva ruskog opozicionara Alekseja Navalnog, kao i raspoređivanje ruskih trupa duž granice sa Ukrajinom – što, kako je ukazano, prikazuje da ti režimi ne planiraju skoro povlačenje sa vlasti.
„Slabljenje demokratije u Evropi i Euroaziji duboko zabrinjava – posebno u kontekstu uzastopnog petnaestogodišnjeg pogoršanja u oblasti demokratije na globalnom nivou”, stav je Želike Čaki, autorke izvještaja i direktorke istraživanja za Evropu i Euroaziju u Freedom Houseu.
Ona je primjetila i da autoritarnost nije nacionalni problem – već izazov koji se može proširiti na čitava poodručja i kontinente.
“Potrebno je da se evropske demokratije i grupe civilnog društva koordinišu u podršci prodemokratskim pokretima u zemljama u kojima autoritarizam dobija na snazi. Promjene moraju doći iznutra, ali da bi tim naporima bila pružena šansa i istovremeno zaustavljena nadolazeća antidemokratija – evropske demokratije i njihovi partneri moraju izaći na teren, dati primjer i prevazići neistinu da je autokratija održiva alternativa demokratiji”, zaključila je Želike Čaki – stručnjakinja nevladine organizacije Freedom House.
Izvještaj “Zemlje u tranziciji” je godišnji pregled o demokratskim reformama koje je sprovelo 29, nekada komunističkih država Centralne i Istočne Evrope. Ta nevladina organizacija sastavlja ga i objavljuje od 1995.
