„Duple funkcije“ predstavljaju situaciju gdje kandidat ili kandidatkinja na izborima za određeni zakonodavni organ bivaju izabrani u taj organ, dok istovremeno nastavljaju obavljati ranije dobijenu, odnosno imenovanu funkciju u izvršnoj vlasti i to u pravilu iz prethodnog izbornog mandata. Najjednostavnije rečeno, to je situacija kada, u slučaju BiH, osoba biva izabrana npr. u Predstavnički dom Parlamentarne skupštine BiH, a istovremeno nastavlja obavljati funkciju ministra u Vijeću ministara.
Ovo je problematično iz niza razloga. Jedan od razloga može biti da se osoba nađe u situaciji klasičnog sukoba interesa, da odlučuje i donosi odluke o vlastitim rezultatima ili radu ministarstva kojim rukovodi. Dalje, ovime se narušava princip nespojivosti istovremenog obavljanja funkcija u izvršnoj i zakonodavnoj vlasti, koja je definisana i Izbornim zakonom BiH gdje se kao izuzetak navodi da je ovakva situacija moguća samo „u periodu dok se ne konstituiraju izvršni organi vlasti izabrani na redovnim izborima u istom izbornom ciklusu“. Ono što predstavlja problem u ovakvim situacijama jeste da niti jednim propisom nije definisan rok za formiranje izvršne vlasti nakon provođenja izbora, a što dovodi do situacije da je npr. izvršna vlast formirana nakon izbora 2014. godine i dan danas u tehničkom mandatu na nivou Federacije BiH zbog nemogućnosti postizanja dogovora oko formiranja izvršne vlasti nakon provedenih Opštih izbora 2018. godine.
Na prvu, rekli bismo situacija koja se može dogoditi samo u BiH. No, to nije tako. Ono što je karakteristično za BiH jeste da trenutno ne postoje zakonski mehanizmi koji bi spriječili ovu pojavu, a koji bi pri tome zadržali i zadovoljili najbolje interese svih uključenih – prije svega funkcionalnosti i efikasnosti sistema izvršne i zakonodavne vlasti, ali i interesa neposredno izabranih zvaničnika i zvaničnica kojima su birači/ice neposredno dali povjerenje na izborima da zastupaju njihove interese.
Ko su nosioci „duplih funkcija“ u BiH?
Uvidom u podatke koji su dostavljeni na zahtjev ili su dostupni javnosti u pogledu izabranih i imenovanih dužnosnika na različitim nivoima vlasti u BiH, Koalicija „Pod lupom“ je došla do broja od 10 nosioca i nositeljica „duplih funkcija“ koje trenutno istovremeno obavljaju funkciju na koju su neposredno izabrani na Opštim izborima 2018. godine, kao i imenovanu funkciju na nekom od nivoa izvršne vlasti koja nije formirana nakon Opštih izbora 2018. nego funkcioniše u „tehničkom mandatu“ još od izbornog ciklusa 2014.-2018. godina.
To su:
Koalicija „Pod lupom“ se pismeno obratila navedenim institucijama da potvrdi da ova lica obnašaju navedene funkcije, te dobila pismene odgovore većine institucija da lica zaista i obavljaju navedene funkcije.
Istovremeno, Koalicija „Pod lupom“ je od Centralne izborne komisije BiH (CIK BiH) tražila mišljenje o tome da li ovakvo paralelno obnašanje funkcija, u konkretnih 10 slučajeva, predstavlja kršenje Izbornog zakona BiH, te da li je CIK BiH zaprimila prijave za postupanje po nekom od navedenih slučajeva i kako je CIK BiH odlučila po tim prijavama. CIK BiH nam je potvrdila ranije konstatovano da istovremeno vršenje gore pomenutih funkcija nije u suprotnosti sa važećim odredbama Izbornog zakona BiH, obzirom da u konkretnim slučajevima izvršne vlasti na nivou FBiH i HNK nisu konstituisane nakon održanih Opštih izbora 2018. godine.
CIK BiH je Koaliciji „Pod lupom“ potvrdila da je zaprimila zahtjev za pokretanje postupka utvrđivanja odgovornosti Aljoše Čampare zbog kršenja odredbi Zakona o sukobu interesa u tijelima vlasti FBiH, te člana 1.8. Izbornog zakona BiH, međutim ovaj zahtjev je odbijen kao podnesen od strane neovlaštene osobe.
Kako možemo spriječiti vršenje „duplih funkcija“?
Preporuka Koalicije „Pod lupom“ u ovom smislu jeste da se Izbornim zakonom BiH predvidi institut „zamjenskog poslaničkog mandata“ kako bi se izbjegle situacije da jedna osoba u isto vrijeme obavlja funkciju u izvršnoj i zakonodavnoj vlasti. To bi u praksi značilo da osoba koja je dobila mandat u zakonodavnoj vlasti na neposrednim izborima, može odabrati da nastavi obavljati ranije imenovanu funkciju u izvršnoj vlasti do momenta dok se ne uspostavi nova izvršna vlast. U međuvremenu, na mjesto te izabrane osobe zamjenski mandat se dodjeljuje sljedećem kandidatu/kinji sa liste kandidata/kinja istog političkog subjekta iz iste izborne jedinice, te ta osoba praktično zamjenjuje prvobitno izabranog sve dok on/ona obavlja funkciju u izvršnoj vlasti. Nakon prestanka obavljanja izvršne funkcije, prvobitno izabrana osoba može „aktivirati“ svoj mandat u zakonodavnom organu u koji je izabrana na neposrednim izborima.
Institut „zamjenskog mandata“ čini se kao dobar balans zaštite i javnog interesa i interesa birača/ica da ih predstavlja njihov neposredno izabrani predstavnik/ca. Postojanje ovakvog instituta nije neobično u izbornim zakonodavstvima, a možda i najbliži primjer imamo u susjednoj Hrvatskoj gdje je postojanje „zamjenika zastupnika“ propisano Zakonom o izborima zastupnika u Hrvatski sabor, te gdje je ta mogućnost predviđena upravo iz razloga nespojivosti obavljanja funkcija u izvršnoj i zakonodavnoj vlasti.
