Posao oko obezbjeđenja ličnih dokumenata za građane BiH, već dvije decenije prate kontroverze, afere, pa i optužbe za sistemsku korupciju. Ured za reviziju institucija BiH zato po drugi put, u relativno kratkom periodu, vrši reviziju učinka na ovu temu.
Državni ured za reviziju 1. je avgusta ove godine objavio izvještaj o provedenoj reviziji učinka „Nabavka i funkcionalnost ličnih dokumenata“. Cilj revizije bio je ispitati da li su nadležne institucije BiH osigurale efikasnu nabavku i uspostavu funkcionalnih ličnih dokumenata.
Odgovor je javnosti već bio poznat – dakle: Ne, nisu! – ali su mu revizori dali stručnu argumentaciju. Sa uobičajeno deprimirajućim detaljima, koji se odnose na funkcionisanje naših institucija.
7 godina ranije, Ured se bavio sličnim poslom, sa sličnim rezultatom.
2015. godine je naime objavio izvještaj o provedenoj reviziji učinka na temu „Nabavka ličnih dokumenata – studija slučaja“, u kome je konstatovano da Agencija za identifikaciona dokumenta, evidenciju i zaštitu podataka (IDDEEA) i druge nadležne institucije BiH “nisu u svim dijelovima procesa preduzimale odgovarajuće aktivnosti da omoguće provedbu transparentnog načina nabavke, izbor optimalnog tehnološkog rješenja novih ličnih dokumenata, sa aspekta sigurnosti i ekonomičnosti i osiguraju funkcionalnost elektronske lične karte.”
Te 2015. konstatovano je i da “U BIH još uvijek nisu stvoreni uslovi za korištenje e-servisa pomoću elektronske lične karte, iako je to bio jedan od glavnih razloga za njeno uvođenje. Nakon izdanih više od 1,7 miliona elektronskih ličnih karata, i skoro tri godine od njenog izdavanja, od četiri funkcije koje bi lična karta trebalo da pruži građanima, ona još uvijek služi samo kao identifikacioni dokument.”
Isto tako, u nivou skandala su bile činjenice da u postupku revizije nije prezentiran nijedan zvanični dokument nadležnih institucija BiH koji, u fazi pripreme idejnog projekta, nalaže izbor najvećeg stepena zaštite ličnih dokumenata i primjenu izabrane tehnologije. Niti su u idejnom projektu prezentirana moguća alternativna rješenja koja nude balans sigurnosti i ekonomičnosti u izboru tehnologije i uvažavaju ekonomskih i drugih okolnosti u kojima se nalazi BiH i njeni građani, te osiguravaju konkurentnost u postupku nabavke.
I… Kako tada, tako i sada. Manje više bez promjena.
U najnovijem izvještaju Ureda se, naime, konstatuje da ni skoro 10 godina od početka izdavanja elektronskih ličnih karata, od strane nadležnih institucija nije obezbijeđena njihova potpunu funkcionalnost. Revizori su istakli da im nisu predstavljeni dokazi o postojanju ijednog e-servisa na nivou institucija BiH koji bi građani mogli koristiti sa elektronskom ličnom kartom. S druge strane, od početka izdavanja elektronske lične karte u 2013. godini pa do danas, još uvijek nisu obezbijeđeni uslovi za izdavanje digitalnog potpisa na LK.
Vlast je i dalje autistična (Mada je tačnija dijagnoza da je zauzeta ličnim i stranačkim interesima i da joj naprosto ne pada na pamet da se bavi svojim ustavnim obavezama i interesima građana i države). Pa i dalje ne analizira efekte unapređenja ličnih dokumenata sa aspekta bezbjednosti, kvaliteta, funkcionalnosti, cijene, a u cilju eventualne promjene strateškog opredjeljenja i pripreme nove nabavke.
Revizori su ukazali i na činjenicu da u julu 2022. godine ističe desetogodišnji period na koji je zaključen postojeći Ugovor o nabavci ličnih dokumenata iz 2012. godine, a nova javna nabavka je objavljena tek početkom maja 2022. godine.
I 2015. revizori su konstatovali kašnjenja, koja su proizvela problem u snabdjevanju građana neophodnim dokumentima. A najveći uzrok kašnjenja bila je, i tada, neefikasnost naših političara. Naime, procedura usvajanja zakonskih propisa, koja je, prema planu, trebala trajati 12 mjeseci, u konačnici je trajala 21 mjesec. S druge strane, ukupna nabavna vrijednost novih ličnih dokumenata bila je veća za skoro 83 miliona KM veća u odnosu na onu iz prethodnog desetogodišnjeg perioda. Ali parama i sumnjama u visoku korupciju bavili su se uglavnom mediji i opozicija. Bez efekta.
Revizori su takođe upozorili da ni način na koji je pripremljena nova nabavka ne pruža uvjerenje da je IDDEEA izabrala najpovoljnije rješenje za građane i budžet BiH. Planiranje nove nabavke, naime, nije zasnovano na dokumentovanim analizama ekonomskih, bezbjednosnih, funkcionalnih i drugih elemenata. A Vijeće ministara i Ministarstvo civilnih poslova nisu uspostavili nadzor nad aktivnostima nove nabavke ličnih dokumenata, a IDDEEA ne izvještava nadležne institucije o provedenim aktivnostima na obezbjeđenju nove nabavke.
U izvještaju se navodi i da je i dalje je prisutan rizik plaćanja 28 miliona KM za nerealizovanih 1,5 miliona ličnih karata jer IDDEEA nije riješila sa dobavljačem pitanje završetka postojećeg Ugovora sa aspekta ugovorene obaveze kupovine ukupnih količina.
Utvrđene slabosti dovode u pitanje ulaganja u unaprjeđenje ličnih dokumenata, kao i utvrđenu cijenu za građane, i vode zaostajanju BiH u razvoju e-uprave.
Zaključak revizora je da utvrđene slabosti ne obezbjeđuju povjerenje građana u rad institucija, niti ostavljaju utisak da se novac poreznih obveznika koristi na najefikasniji način.
Nakon provedene revizije, Savjetu ministara BiH i IDDEEA-i upućene su odgovarajuće preporuke, za otklanjanje uočenih slabosti, čija bi implementacija, prema Uredu za reviziju, mogla doprinijeti da građani BiH dobiju lične dokumente sa svim karakteristikama i funkcionalnostima za cijenu koju su platili i da se obezbijedi stabilnost i bezbjednost u izdavanju ličnih dokumenata.
No,… imajući u vidu dosadašnji odnos prema revizorskim izvještajima (sjetimo se skandala sa usvajanjem nagomilanih 150 izvještaja za 40 minuta, u Domu naroda državnog parlamenta, pa još njihovog obaranja “entitetskim glasanjem”), kao i odnos prema preporukama i institucijama koje ih ne implementiraju (koji više stimuliše nego što destimuliše ignorisanje revizorskih preporuka) revizorske nade čine se pomalo naivne. A svakako nerealne.
Jedina preporuka oko čijeg ispunjenja ne bi bilo nikakve sumnje i jedina složna aktivnost ove vlasti, na kojoj bi se pokazalo da ona može biti i efikasna, u to smo se uvjerili, bila bi eventualna preporuka o daljem povećanju njihovih primanja i drugih privilegija.
A rad na poboljšanju efikasnosti institucija, kvaliteta života građana i smanjenju korupcije… će sačekati. Ne bolju vlast (neće ona sama nikad postati bolja), nego pametnije glasače i odgovorne građane koji demokratski kapacitet koji imaju neće koristiti samo na izbornima, svake 4 godine, nego svakog dana.
A sad bi revizori, cinično mogli da uzvrate: A ko je sad naivan i nerealan?
