Po osnovu naknada za legalnu eksploataciju materijala iz vodotoka prošle godine u Budžet Republike Srpske uplaćeno je 1,6 miliona KM, što je najmanji iznos uplaćenih naknada u poslednje četiri godine. 2021. godine uplaćeno je 2,1 miliona KM, 2020. godine 1,66 miliona KM, a 2019. 2,4 miliona KM.
Koliko koristi ima od naknade za milione kubnih metara šljunka, koje iz voda u ovom entitetu izvade šljunkarska preduzeća i prodaju na tržištu, mjerljivo je po tome da cijela naknada prikupljena u prošloj godini može pokriti tek skromni ugovoreni posao na izgradnji prve dionice drinskog nasipa u Semberiji.
Za taj projekat Javna ustanova „Vode Srpske“ kao investitor potpisala je ugovor sa izabranim izvođačem radova, konzorcijumom „Bijeljina put – Prijedor putevi“. Ukupna vrijednost ovog ugovora iznosi 1.16 miliona evra, a odnosi se na izgradnju dionice drinskog nasipa od ušća rijeke Janje u rijeku Drinu do vodozahvata ustave u Janji, u ukupnoj dužini od 2.817 metara.
Više je nego poznato, ne samo nadležnima za upravljanje vodotocima u RS već i stanovnicima naselja uz vodotoke i široj javnosti, da su šljunkari i na tim legalnim lokalitetima, za koje imaju izdate saglasnosti za vađenje riječnog materijala i sklopljene ugovore sa JU “Vode Srpske” iz korita rijeka “izvadili” milione maraka. Sa priobalja i poljoprivrednog zemljišta još i više.
“Samo u ladicama dobojskog Osnovnog javnog tužilaštva ima pet predmeta u kojima je ostvarena protivpravna korist veća od četiri miliona maraka. Šta je sa ostalim predmetima, jer smo mi podnijeli desetine prijava, policija u Zvorniku i Bijeljini ima u radu pet, u Doboju deset, dobojsko tužilaštvo 11 predmeta” – reakcija je aktivista koji se bore protiv nelegalne eksploatacije šljunka u slivovima rijeka Bosne i Drine na podatke iznesene iz JU “Vode Srpske” o prikupljenim nakanadama za legalno izvađeni šljunak.
Istina, i direktor Miroslav Milovanović je iznio tvrdnje da je ustanova na čijem je čelu na adrese nadležnih institucija “uputila dvadesetak prijava kako bi se zaustavile nelegalne radnje, jer građani od toga nemaju nikakvu korist”.
No, iako je ministar poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede u Vladi RS Savo Minić, u intervjuu za bilten „Vode Srpske“ pun optimizma, kada je u pitanju uređenje vodotoka i sa tim u vezi zaštita građana u ovom entitetu od poplava, priznaje da ključnu ulogu u tome imaju kreditna sredstva kod međunarodnih institucija.
“Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i JU „Vode Srpske“ nakon velikih poplava pokrenuli su i učestvuju u velikom broju aktivnosti koji imaju za cilj poboljšanje stanja u oblasti upravljanja vodnim resursima, odbrane od voda, zaštite kvaliteta voda, iskorišćavanja hidropotencijala i unapređenja vodnih usluga. Takođe, sektor voda je u proteklom periodu radio na usklađivanju domaćeg zakonodavstva sa EU direktivama u skladu sa ustavnim nadležnostima, što treba nastaviti i u budućem periodu. Trenutno se implementiraju određeni projekti koji su nastavak prethodno započetih aktivnosti, a uz to se pripremaju i novi projektni prijedlozi kako bi se održala spremnost sektora voda da odgovori sve većim izazovima koje donose klimatske promjene i sve veća vremenska i prostorna neravnomjernost padavina” – istakao je Minić, dodajući da je RS znatno spremnija za odbranu od poplava nego što je to bilo prije 2014. godine.
Iznio je podatak i da je u proteklom periodu, a naročito nakon velikih poplava 2014. godine, obezbijeđeno više od 250 miliona KM finansijskih sredstava i da je ministarstvo uložilo maksimalne napore da vodozaštitne objekte rehabilituju, dograde i dovedu u stanje da se obezbijedi visok nivo zaštite stanovništva i privrede i značajno smanje rizici od poplava u RS.
“Kao jedan od odgovora na stanje u oblasti zaštite od poplava, Vlada RS je pokrenula mjere hitne sanacije oštećenih vodoprivrednih objekata koje su finansirane iz sredstava Fonda solidarnosti RS. Upravni odbor Fonda je do sada odobrio 99 mjera na području 20 gradova i opština RS, za koje je odobreno 24.6 KM.
Međutim, ono što ministar nije mogao izbjeći je priznati da bi situacija bila znatno drugačija da nije bilo razumjevanja međunarodnih finansijskih institucija, sa kojima su implementirani brojni značajni projekti.
Za “Projekat hitne pomoći zaštite od poplava”, koji je započet nakon poplava 2011. godine, a okončan je u junu 2021. godine, RS je Evropska investiciona banka doznačila 107,5 miliona KM kreditnih sredstava, s ciljem sanacije štete od poplava i hitne rekonstrukcije infrastrukture za zaštitu od poplava duž plavnog područja rijeke Save i njenih pritoka. Kreditna sredstva bila su namijenjena za mapiranje rizika od poplava, rekonstrukciju kanala, zamjenu i nadogradnju pumpnih stanica, rehabilitaciju oštećene infrastrukture, zaštitu riječnih obala, izradu planova za zaštitu od poplava, zaštitu od poplava i uspostavljanje sistema ranog upozoravanja, hitno postupanje u slučaju poplava, upravljanje gornjim slivovima rijeka, pripremanje strategije upravljanja rizikom od poplava i tehničku pomoć.
Prihvaćeno je 2014. godine i zaduženja prema Svjetskoj banci – Međunarodnoj asocijaciji za razvoj, po Hitnom projektu oporavka od poplava. Projekat je zatvoren 2019. godine a povučeno je 72,1 miliona KM. Ovim kreditnim sredstvima finansirane su aktivnosti kroz tri komponente kojima su obuhvaćena poplavljena područja, roba za hitni oporavak od katastrofe, rehabilitacija ključne javne infrastrukture i podrška za implementaciju projekta i izgradnju kapaciteta. Projekat je u RS realizovala Jedinica za koordinaciju poljoprivrednih projekata, organizovana pri Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede RS.
Kod iste bankarske institucije 2014. godine prihvaćeno je i zaduženje od 21,3 miliona KM za projekat zaštite od poplava Drine, ali je zbog problema u realizaciji povučeno do zatvaranja projekta 31.12.2020. godine svega 16,6 miliona KM. Kreditna sredstva nisu utrošena kako je to bilo planirano, odnosno za finansiranje radova na zaštiti od poplava za područje Bijeljine, konkretno od ušća u Savu na potezu od Balatuna do Glavičica.
Bez međunarodnih kredita ovaj entitet nije u mogućnosti ni da sanira posljedice nedavnih poplava i preduprijedi moguće na utvrđenim kritičnim područjima. Tako su u Projektu mjera zaštite od poplava u RS, koji se odnosi na sanaciju šteta od poplava i rekonstrukciju infrastrukture, ukupne vrijednosti 41 milion evra, sredstva Evropske investicione banke u visini od 19 miliona evra, a preostalih 22 miliona iz ostalih izvora finansiranja.
Lokalne zajednice ubuhvaćene ovim projektom su Srbac, Brod, Bijeljina, Šamac, Banja Luka, Gradiška, Modriča, Doboj, Donji Žabar, Novi Grad, Lopare, Kostajnica, Kozarska Dubica, Prnjavor, Zvornik i Šekovići.
Na inostrane kreditore RS i dalje računa kao glavne finansijere planiranih projekata, pa je, prema riječima ministra Minića, ministarstvo sprovelo aktivnosti na pripremi projekta Sava-Drina koridor.
“Projekat se implementira sredstvima Svjetske banke koja u saradnji sa BiH, Crnom Gorom, Republikom Srbijom i Međunarodnom komisijom za sliv rijeke Save sprovodi prvu fazu Programa integrisanog razvoja koridora rijeka Save i Drine. U oblasti zaštite od poplava u Republici Srpskoj će se raditi Projekat sanacije Glavnog obodnog kanala (GOK) u Semberiji i Projekat kontrole režima proticaja rijeke Turjanice i regulacije vodotoka na teritoriji opštine Laktaši” – rekao je Minić.
Taj projekat nije i poslednji koji finansijski prati Svetska banka, jer Minić kao jedan od najznačajnijih ističe Programa unapređenja vodnih usluga u Republici Srpskoj, koji je još u fazi priprema.
“Izrađuju se analize finansijskih potreba i uticaja sprovođenja EU direktiva u oblasti pružanja vodnih usluga koje na putu BiH ka EU transponuje i implementira RS. Osim navedenog, pripremljen je i nacrt metodologije za utvrđivanje cijene vodnih usluga u Republici Srpskoj, smjernice za izradu poslovnih planova JKP itd. Podrška započetom procesu iz tačke tri – uvođenja institucionalnih, pravnih i regulatornih promjena na nivou Republike Srpske, s ciljem modernizacije i unapređenja sektora vodnih usluga, vrši se i kroz Projekat modernizacije sektora vodnih usluga, koji je pripremljen u saradnji sa Svjetskom bankom, Ministarstvom finansija, jedinicama lokalne samouprave i udruženjem „Vodovodi RS“. Cilj je da se kroz projekat unaprijedi cjelokupno okruženje sektora vodnih usluga u skladu sa strateškim opredjeljenjima predviđenim Strategijom integralnog upravljanja vodama Republike Srpske i Programom unapređenja sektora vodnih usluga u RS” kaže ministar Minić, dodajući da je u okviru realizacije projekta predviđeno i finansiranje radova u Trebinju, Doboju, Istočnom Sarajevu, Zvorniku, Laktašima i Pranjavoru, u kumulativnom iznosu od oko 24 miliona.
I na ove informacije iz ministarstva reagovali su aktivisti, podsjećajući da su oni, svojevremeno, zbog njihovog zalaganja za uređeniju oblast kada je u pitanje zaštita vodotoka, sprječavanje nelagalne eksploatacije šljunka i smanjenje korupcije, te, povećanje uplata naknada, za stvarno izvađene količine minerala, u budžet entiteta i lokalnih zajednica, iz Javne ustanove “Vode Srpske” optuživani da su njihove aktivnosti dirigovane “iz inostranih centara moći”.
“Ako je tako, zašto prihvataju kreditna sredstva i donacije iz tih “inostranih centara moći”. Otkuda sada te informacije o milionima od Evropske investicione banke ili još gore od Svjetske banke, da se ubacuju u novčane tokove i budžet Republike Srpske. I ko je sada izdajnik” – reagovali su aktivisti, na licemjerje vlasti po kojoj je njihovo(!) uzimanje para od stranih kreditora i donatora normalan pa čak i patriotski čin, a uzimanje donacija od strane organizacija civilnog društva, koje ukazuju na sistemsku korupciju i druge anomalije, izdaja. I podsjećajući na svojevremene optužbe iz “Voda Srpske” da oni “lažima i obmanama” o nelegalnom šljunkarenju “nanose štetu institucijama Republike Srpske”, “u javnosti ih prikazujući kao nesposobne”, a sve s ciljem “da se pripremi teren da se nadležnost upravljanja vodama prenese sa Republike Srpske na Bosnu i Hercegovinu”.
