Iako u okviru akcije “Klaster” legalnost studijskih programa još uvijek nije u fokusu istražitelja Tužilaštva BiH i SIPA-e, otkriveno je da veliki broj visokoškolskih ustanova u BiH izdaje diplome i za studijske programe za koje nisu obezbijedili akreditaciju, zbog čega uostalom te diplome ne priznaju u susjednim državama. Da se te diplome priznaju u Evropi ili svijetu, o tome nema ni govora, a što studenti i ne slute, tvrde upućeni u ovu problematiku.
Ovim problemom posebno su se bavili u Republici Srpskoj studentski aktivisti okupljeni u neformalnoj grupi građana “Akreditovane visokoškolske ustanove – priznate diplome”, koji su najavili da će u narednim aktivnostima posebno insistirati da se visoke škole i univerziteti u RS, uz akreditaciju ustanove, precizno izjasne i za koje studijske programe imaju akreditaciju.
“To je iz razloga da se ne bi dešavalo da prilikom zaposlenja kandidati prilože diplomu studijskog programa koji nije akreditovan, iako se ustanova koja im je izdala ovu javnu ispravu nalazi u registru akreditovanih visokoškolskih ustanova. Takođe, i kada studenti žele da nastave svoje obrazovanje da im se diploma ne prizna na nekoj drugoj VŠU” – pojasnili su iz ove NGG.
A, da je između zvanično akreditovanih studijskih programa i onih koje propagiraju i na njih upisuju studente visokoškolske ustanove, “neusklađeno stanje”, više je nego očigledno i na to već duže vrijeme ukazuju studentski aktivisti.
Kao primjer te neusklađenosti, navode slučaj Visoke medicinske škole zdravstva Doboj, koja je i poslednja akreditovana i upisana visokoškolska ustanova u Državnom registru akreditovanih visokoškolskih ustanova u BiH, nakon što je Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranja kvaliteta u BiH (HEA BiH) rješenjem od 16.12.2022. uvrstila u svoju listu. Ono što, prema stavu studentskih aktivista, prvenstveno za studente, može biti sporno i predstavljati problem u njenom daljem radu je da je ona podnijela zahtjev samo za akreditaciju trogodišnjeg strukovnog studijskog programa “Zdravstvena njega” prvog ciklusa studija, koji je uz akreditaciju ustanove i jedini akreditovani studijski program. Međutim, nasuprot ovome, ona je za akademsku 2022/2023.godinu upisivala studente za ukupno sedam studijskih programa. Na tri je upisivala za akademske četvorogodišnje studije i na četiri trogodišnje strukovne studije, među kojima je i studijski program koji je prijavljen za akreditaciju.
“Obraćali smo se Prosvjetnoj inspekciji, koja je obavila vanredni inspekcijski nadzor, ali je izbjegla da nam direktno odgovori u ovom dijelu kako stoje stvari i potvrdi da ustanova ima jedan studijski program, a upisuje studente i izvodi nastavu na sedam. Smatramo da se u nastavku akcije “Klaster” istražitelji trebaju pozabaviti i ovim problemom, a prije njih nadležni za oblast visokog obrazovanja u RS. Do sada je Prosvjetna inspekcija namjerno izbjegavala da konstatuje koliko i koji su akreditovani studijski programi, uz akreditaciju pojedinih ustanova. Ubijeđeni smo da je jedan od ključnih problema u visokom obrazovanju ne samo u ovom entitetu, već u cijeloj BiH, neusklađenost tumačenja zakona i izbjegavanja nadležnih da direktno odgovore kada je u pitanju akreditacija, u ovom slučaju studijskih programa. Kada ukažemo da u registru RS su trenutno tri visokoškolske ustanove koje nisu upisane i u Državni registar dobijamo odgovor da oni imaju početnu akreditaciju i da se smatraju akreditovanim” – kažu iz NGG “Akreditovane visokoškolske ustanove – priznate diplome”.
Nije ovo jedina visokoškolska ustanova koja školuje studente i izdaje im diplome za studijske programe koji nisu akreditovani, prema istraživanju studentskih aktivista. Navode i primjer Panevropskog univerziteta “Apeirona”, koji se hvali da izvodi nastavu i školuje studente na 34 studijska programa, od kojih za više od polovine nemaju akreditaciju, odnosno ima ih za svega 16. Međutim, problem se čini i veći ako bez akreditacija školuju i to, vjerovatno na hiljade njih, i javne ustanove, odnosno oba Univerziteta u ovom entitetu.
Prema tim istraživanjima, aktivisti su utvrdili da Univerzitet u Istočnom Sarajevu posjeduje akreditaciju za ukupno 12 studijskih programa, dok prema rješenju resornog ministarstva RS izvodi nastavu na ukupno 36 studijskih programa. Takođe, Univerzitet u Banjaluci nastavu izvodi na 66 studijskih programa prvog ciklusa studija, na 64 programa drugog ciklusa, uz dva kombinovana studijska programa, te na 13 studijskih programa i jedan kombinovani studijski program trećeg ciklusa studija. Trenutno na Univerzitetu studira oko 15.000 studenata iz svih krajeva Republike Srpske, ali i iz inostranstva. Prema zvaničnim podacima iz AVORS, izmjenom rješenja o akreditaciji ove ustanove i studijskih programa, u Državni registar kod HEA BiH ova ustanova ima upisanih akreditovanih – svega 16 studijskih programa.
Obraćali su se za tumačenje aktivisti i HEA BiH, koji su se proglasili nenadležnim za tumačenje tih propisa, uputivši ih na Ministarstvo civilnih poslova BiH, koji i donose zakonske propise za oblast visokog obrazovanja. No, ni Iz ministarstva nisu direktno odgovoriti na upit, već su lopticu prebacili Centru za informisanje i priznavanje diploma (CIP).
Ipak, iz CIP-a su u odgovoru skrenuli pažnju na pojedine odredbe Okvirnog zakona, čime su , čini se, produbili problem i nametnuli nove dileme kada je zakonska regulativa u visokom obrazovanju u BiH u pitanju.
„U skladu sa članom 61 Okvirnog zakona akreditacija studijskih programa trebala je biti završena do 2011. godine. U međuvremenu je otpočela institucionalna akreditacija visokoškolskih utanova, dok akreditacija studijskih programa nije otpočela u punom obimu. S tim u vezi, a uzevši u obzir pomenuti 54. član Okvirnog zakona, ostaje dvojbeno na koju se tačno akreditaciju predmetni član odnosi institucionalnu ili akreditaciju studijskih programa. U cilju dosljednog tumačenja navedenih članova, svakako su potrebne izmjene i dopune Okvirnog zakona, a što još nije učinjeno“ – navode u odgovoru grupi iz CIP.
Napomenuli su i da su izmjene i dopune Okvirnog zakona o visokom obrazovanju BiH preporuka i European Association for Quality Assurance (ENQA-e) , čiji je Agencija za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta BiH punopravni član. Takođe i da su doskorašnji problemi u funkcionisanju Upravnog odbora te Agencije razlog nerješavanja problema u visokom obrazovanju, uključujući i izmjene Okvirnog zakona.
Sve ovo upućuje da će se dileme da li se priznaju diplome kandidata koji konkurišu za rad u državnoj službi i dalje rješavati na sudovima, što se već dešava u praksi. Naime, po tim presudama poslodavci u državnoj upravi prilikom odabira službenika za određenu poziciju u konkursnoj proceduri moraju voditi računa da li je diplomu koju prilaže izdala akreditovana ustanova i sa akreditovanim studijskim programom, upisani u registar visokoškoskih ustanova u BiH. U suprotnom sudovi poništavaju izbor i postavljenje kandidata čiji fakultet, odnosno studijski program, nije u registru Agencije za razvoj visokog obrazovanja i osiguranje kvaliteta u BiH.
Direktno na ovu temu za Grupu je komentar dala ugledna profesorica Lamija Tanović, pojasnivši u čemu je srž problema, kada je u pitanju akreditacija studijskih programa.
“U osnovi institucionalnu akreditaciju imaju svi osam javnih univerziteta u BiH, te gotovo sve visoke škole i univerziteti i ona nije problem. Dovoljno je da imate adekvatne materijalne uslove, a to su prostori, kadrovi, labaratorije, biblioteka. Problem je programska akreditacija. Da bi neki univerzitet, fakultet, mogao izdati diplomu svom završenom studentu na nekom od svojih studijskih programa, taj studijski program mora biti akreditovan kroz posebnu akreditaciju studijskih programa. Studijskih programa u BiH ima na stotine, a veoma mali broj ih je akreditovano i to je problem. Dvije decenije smo već dio “Bolonjskog procesa”, a kod nas još nije krenula kvalitetana akreditacija studijskih programa” – pojasnila je prof. Tanović.
