Glavna služba za reviziju javnog sektora RS na samom kraju 2021. godine objavila je izvještaj o provedenoj reviziji učinka „Eksploatacija riječnog materijala kao segment integralnog uređenja i zaštite vodotoka rijeke Drine“, čiji je cilj bio da ispita na koji način nadležne institucije kreiraju i provode mjere i aktivnosti dislokacije i vađenja materijala iz vodotoka i, s tim u vezi, obezbjeđuju adekvatno uređenje i zaštitu vodotoka rijeke Drine.
Rezultati provedene revizije, kojom je obuhvaćen vremenski period od 2017. do 2020. godine, su porazni i daju za pravo istraživačkim novinarima i građanskim aktivistima koji se bore protiv nelegalnog šljunkarenja i korupcije u njegovoj pozadini, a koji već godinama ukazuju na neadekvatan rad institucija u ovom kontekstu.
Revizori su, naime, utvrdili da lokacije na kojima je vršena dislokacija i vađenje materijala iz vodotoka rijeke Drine nisu određivane na osnovu sagledavanja stanja vodotoka, utvrđenih potreba i prioriteta – kako bi to zapravo trebalo i moralo da se radi – niti su doneseni potrebni planski dokumenti.
U suštini, to znači da je ključni razlog zbog koga djelatnost vađenja šljunka iz rijeka postoji (plansko vađenje viškova na mjestima na kojima je potrebno produbiti riječna korita, kako ne bi došlo do poplava u situacijama većih padavina), tek izgovor za pljačku prirodnog bogatstva, pod pokroviteljstvom institucija. Odnosno da je, isključivo zbog neadekvatnog rada institucija (čijim uzrokom bi trebali da se bave nadležni organi), i legalan rad šljunkara doveden u sumnju.
“Postupak dodjele lokacija za dislokaciju i vađenje materijala iz vodotoka karakterišu regulatorne nejasnoće, relativno dugo trajanje (prosječno 108 dana), visoke varijacije trajanja postupka u cjelini (od 44 do 268 dana), i njegovih pojedinih faza, nepostojanje konkurencije potencijalnih izvođača radova… Nadzor odnosno praćenje realizacije zaključenih ugovora o dislokaciji i vađenju materijala iz vodotoka rijeke Drine se svodio na povremene posjete zaduženih lica iz JU „Vode Srpske“ lokalitetima na kojima se izvode radovi bez jasnog pristupa šta se, kada i kako kontroliše, te čime se to dokumentuje. U prosjeku su izvršene dvije kontrole po ugovoru, odnosno kontrola je vršena jednom u 72 dana realizacije ugovora. Izvođenje radova u skladu sa elaboratima suštinski nije kontrolisano, niti su kontrolisane količine stvarno izvađenog riječnog materijala… Nadležne institucije se nisu organizovano bavile eksploatacijom šljunka i pijeska iz vodotoka i priobalnog zemljišta rijeke Drine koja se vrši bez izdatih vodnih saglasnosti i drugih potrebnih dokumenata.”, stoji, između ostalog, u uzvještaju Glavne službe za reviziju. Koji, poslije novogodišnjih praznika, valjda čitaju i u nadležnom tužilaštvu.
Inače, u izvještaju su najozbiljnije zamjerke upućene upravo Javnoj ustanovi “Vode Srpske”, koja pokazuje zabrinjavajući stepen netransparentnosti i osjetljivosti na kritiku i koja je, nedavno, u skandaloznom saopštenju objavljenom na njihovoj web stranici ustvrdila “da javnost treba da zna da nelegalna eksploatacija šljunka u RS postoji, ali u manjem obimu”, a da su oni koji o ovom problemu govore i ukazuju na nerad i korupciju u institucijama, zapravo – strani agenti, koji imaju za cilj da, “lažima i obmanama” o nekakvom nelegalnom šljunkarenju “nanesu štetu institucijama Republike Srpske”, da ih “u javnosti prikažu kao nesposobne, sa krajnjim ciljem – da se pripremi teren da se nadležnost upravljanja vodama prenese sa Republike Srpske na Bosnu i Hercegovinu”. Što je, dakle, praktična primjena uobičajenog političkog manira da kad god imaš neki problem i neko “zagrebe” tako gdje je “najosjetljivije” i postavi se pitanje odgovornosti, ti posegneš za nacionalizmom i pričom o neprijateljima i izdajnicima i… “sve je super”. Al ne ide to više tako lako ni mnogo boljim igračima te igre, a kamoli njihovim lošim imitatorima iz “Voda”.
“Razobličene su zapravo ne samo ove laži iz ove ustanove, već i obmane da se organizovano bave eksploatacijom šljunka i pijeska iz vodotoka i priobalnog zemljišta rijeke Drine i da se to vrši sa izdatim vodnim saglasnostima i drugim potrebnim dokumenatima, jer su nalazi revizora otkrili upravo suprotno. Potvrđeni su naši navodi izrečeni u oktobru na Uličnoj akciji u Bijeljini da je u 2021. godini za područje Bijeljine bio samo jedan Javni poziv i jedan za područje Zvornika. Njihove tvrdnje da ih ima više samo pokazuju da su na djelu korupcija i netransparentnost postupaka dodjele radova na vađenju materijala iz vodotoka”, komentar je Jadranke Petrović iz aktivističke grupe za sprečavanje nelegalne eksploatacije šljunka, koja je dodala da su objavljenom revizijom dobili i zvaničnu potvrdu svojih tvrdnji.
Revizija je ukazala i na još jedan problem na koji su u prethodnoj godini u više navrata ukazivali i građanski aktivisti, a to je da saradnja između nadležnih institucija, u kontekstu borbe protiv nelegalnog šljunkarenja i u cilju uređenja ove oblasti, nije dobra, odnosno da je uglavnom formalne prirode i nedovoljna. Podsjećamo, ovdje, i na jedan specifičan problem unutar navedenog, kojim se revizori nisu posebno bavili, a to je problem nesaradnje entitetskih institucija, koju koriste šljunkari koji “operišu” duž međuentitetske linije razgraničenja.
Zaključci revizora, navedeni u objavljenom izvještaju mogu se shvatiti kao direktne optužbe na račun odgovornih: “Nadležne institucije nisu uspostavile planski pristup dislokaciji i vađenju materijala iz vodotoka kao dijelu integralnog planiranja uređenja i zaštite vodotoka rijeke Drine; Dodjela lokacija za dislokaciju i vađenje materijala iz vodotoka rijeke Drine ne zasniva se na planskim dokumentima, analizama stanja vodotoka, potrebama i prioritetima; Inspekcijski nadzor nad eksploatacijom materijala iz vodotoka rijeke Drine je povremen, formalne prirode i primarno usmjeren na subjekte koji imaju zaključen ugovor o dislokaciji materijala (???); Nadležne institucije ne obezbjeđuju potrebnu zaštitu vodotoka i vodnog zemljišta od nedozvoljenih aktivnosti eksploatacije šljunka i pijeska iz vodnog zemljišta i vodotoka rijeke Drine; Nadležne institucije ne prate i ne analiziraju uticaj eksploatacije riječnog materijala na stanje vodotoka i vodnog zemljišta i ostvarenje ciljeva dislokacije riječnog materijala i uređenja vodotoka rijeke Drine, niti utvrđuju ostvarene efekte provedenih aktivnosti.”
Revizori se, kod nas, ne bave sankcijama. Oni daju preporuke za otklanjanje uočenih nedostataka. Pa su tako, nakon provedene revizije učinka “Eksploatacija riječnog materijala kao segment integralnog uređenja i zaštite vodotoka rijeke Drine” dali čitav niz preporuka za Javnu ustanovu “Vode Srpske”, Republičku upravu za inspekcijske poslove, jedinice lokalne samouprave i Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
A sankcijama bi trebale da se bave Skupština, Vlada i – Tužilaštvo.
A, osim konkretnih nalaza na koje su upozorili revizori, postoje i vrlo opipljivi argumenti za pokretanje istrage ko je odgovoran za dugogodišnje nefunkcionisanje sistema – nerad, neuspostavljanje odgovarajućih procedura i tolerisanje i stimulisanje bezakonja – te, koliko duboko je korupcija prodrla u institucije. Samo je pitanje da li je ostalo dovoljno zdravog tkiva koje takve istrage može pokrenuti. Ili će se sve svesti na medije, nevladine organizacije i neformalne grupe građana. Čije reagovanje jeste važno, ali se bez funkcionisanja sistema i pravne države svodi na Sizifov posao.
