U periodu 01.01.2022. do 31.12.2022. godine, Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske je objavila 23 specijalna izvještaja o statusu preporuka datih prilikom finansijskih revizija provedenih ranijih godina – 6 iz finansijske revizije za 2017., 4 za 2018. i 13 za 2019.
Rezultati do kojih su došli revizori Glavne službe za reviziju, potvrdili su da je odnos prema revizorskim izvještajima neadekvatan, a da se revizorske preporuke u mnogobrojnim institucijama i javnim ustanovama uopšte ne shvataju ozbiljno. Naime, u 23, tokom 2022. godine obavljena, pregleda provođenja revizorskih preporuka, revizori Republike Srpske su konstatovali takvo stanje da je izrečeno tek šest pozitivnih ocjena, 10 „zaključaka sa rezervom“ i čak sedam negativnih ocjena.
Pritom, ovi „specijalni“ pregledi se vrše kao svojevrstan dodatak pregledima koji se redovno vrše pri finansijskim revizijama za određenu godinu. Od 77 revidiranih subjekata u RS u finansijskoj reviziji za 2021. godinu (čiji su prateći izvještaji, izuzev jednog, objavljeni tokom 2022.), za njih 61 je izvršena provjera realizacije preporuka iz posljednje finansijske revizije vršene u tom subjektu. Za ove provjere se ne daju ocjene ali postoje podaci o realizaciji. A oni pokazuju da je od 497 preporuka koje su za institucije koje su bile predmet finansijske revizije za 2021. davane u periodu od 2017. do 2020. u potpunosti realizovano svega njih 50%.
Dodatno, za svega 33 revidirana subjekta registrovano je da imaju više od 50% u potpunosti realizovanih preporuka iz ranijih godina.
Ovakvo stanje upućuje na zaključak da sistem zapravo ne funkcioniše. I da zbog toga revizorski izvještaji i njihove preporuke ostaju mrtvo slovo na papiru.
A uzrok je u tome što druge institucije od kojih zavisi efekat revizije u društvu – prije svega Narodna skupština i njen Odbor za reviziju, pa zatim i Vlada i tužilaštva – ne rade adekvatno svoj dio posla, u postizvještajnom periodu.
Podsjetimo da je, zbog opstrukcija vladajuće većine, u prethodnom mandatu, prvo bio otežavan a onda i potpuno spriječen rad Odbora za reviziju, koji u posljednjoj godini svog mandata nije održao nijednu sjednicu. Pa su dvije godine rada Glavne službe za reviziju gotovo u potpunosti obesmišljene, jer njeni izvještaji nisu razmatrani na vrijeme (i još uvijek stoje “na gomili”).
Revizija u BiH, pa time i u Republici Srpskoj, zamišljena je kao nezavisni kontrolor stanja, koji parlamentima daje potrebne informacije o odnosu prema javnim sredstvima u javnim institucijama, ustanovama i preduzećima. Vrhovne revizorske institucije u BiH nemaju mogućnost sankcionisanja lošeg rada ili ignorisanja njihovih nalaza i preporuka za otklanjanje uočenih nepravilnosti, grešaka i nezakonitosti. Ali tu mogućnost imaju parlamenti. Međutim, oni je ne koriste.
Štaviše, svojevremeni pokušaj Federalnog parlamenta da sankcioniše neke institucije zbog negativnih ocjena revizora, završio se fijaskom, jer je Vlada rebalansima poništavala u budžete ugrađene finansijske sankcije Parlamenta. Pa se odustalo od daljnjeg pokušavanja.
Ključni problem je, zapravo, u partitokratiji, odnosno u isisanosti moći iz demokratskih institucija, u prvom redu parlamenata. A onda u partijskom zapošljavanju i imenovanjima u institucije i preduzeća, koje sprečava da se o revizorskim izvještajima razgovara iz ugla interesa države i građana. Umjesto njihovog interesa, koje bi u fokus stavilo poboljšanje rada institucija, kroz otklanjanje nepravilnosti i nezakonitosti, a posljedično i sankcionisanje odgovornih, u fokusu interesa vlasti je zaštita partijskih i ličnih interesa i zaštita „instaliranih“ partijskih kadrova, iza koje se nerijetko krije i zaštita kriminala i korupcije – na šta je, recimo, opozicija u RS ukazivala prilikom nedozvoljavanja vladajućih da se raspravlja o revizorskom izvještaju o JP „Šume Republike Srpske“, u 2022. godini.
A onda na sve to dodamo i kontinuitet ataka vladajućih stranaka na nezavisnost vrhovnih revizorskih institucija. Koji je u Republici Srpskoj kulminirao 2017. godine, ostavkom glavnog revizora, pod neviđenim političkim pritiskom, a u Federaciji u junu 2021. godine, kada je Vlada, uz salvu uvreda na račun revizora, pokušala da im odredi čime oni mogu a čime na da se bave i da im diktira sadržaj izvještaja, odnosno da im naloži da iz njih izbace sve što nekom od članova Vlade, ili partijskih lidera u čijim su rukama daljinski upravljači, ne odgovara.
Odgovornost za ovakvo stanje snose i stranci koji su nakon rata državu izgrađivali kao frankenštajnovski eksperiment. Pa su, između ostalog, švedske standarde u reviziji kalemili na balkansko odsustvo poštovanja prema svakoj obavezi iza koje ne stoje dramatične sankcije. A što je rezultiralo katastrofom. Dok u Švedskoj ljudi na za nas benigne revizorske primjedbe podnose ostavke i nikom ne pada na pamet da ne provede date mu revizorske preporuke, kod nas se revizorske preporuke prenose iz godine u godinu, pa i iz desetljeća u desetljeće, a za ozbiljna kršenja ozbiljne količine zakona niti se odgovara, niti kome pada na pamet da podnese ostavku. Niti se preporuke provode u mjeri u kojoj bi to moglo da opravda postojanje revizije i da utiče na poboljšanje rada institucija i kvaliteta života građana.
Revizija tako postaje žrtva autokratskih tendencija unutar vladajućih stranaka, koje imaju potrebu da kontrolišu svaki segment društva i koje pokazuju izrazitu averziju prema bilo kakvom obliku nezavisnosti (pa i zakonitosti), čak i kad je ona preduslov smisla postojanja određene institucije, kao što je slučaj sa VRI u BiH.
