Snižena ocjena BiH je, kako se navodi u saopštenju CIVICUS-a, rezultat niza kršenja ljudskih prava zabilježenih tokom prethodne godine, od napada na demonstrante do restriktivnog zakonodavstva – incidenata koji su se, kako je pojašnjeno, dešavali uglavnom u Republici Srpskoj, ali su ugrozili slobode u cijeloj zemlji.
“Napadi na civilno društvo u Bosni i Hercegovini u toku 2023. su alarmantni. Ali oni se ne dešavaju u vakumu. Ovo urušavanje prava se dešava usred produbljivanja političke krize u kojoj vlasti u RS-u prijete secesijom i potkopavaju mirovni sporazum“, rekla je Tara Petrović, istraživačica CIVICUS Monitora za Evropu.
BiH je, po izvještaju People Power Under Attack 2023., koji detaljno opisuje stanje građanskog prostora, odnosno sloboda udruživanja, okupljanja i izražavanja u 198 zemalja i teritorija, prešla iz kategorije relativno slobodnih, odnosno “suženih“ zemalja, u “opstruiranu“, gdje vlasti često ometaju ljudska prava.
CIVICUS Monitor, kako pojašnjavaju u svom saopštenju, ocjenjuje uslove građanskog prostora u svim zemljama svijeta na osnovu podataka prikupljanih tokom cijele godine od aktivista civilnog društva koji u tim zemljama rade, regionalnih istraživačkih timova, međunarodnih indeksa ljudskih prava i vlastitih stručnjaka Monitora.
Podaci iz ova četiri odvojena izvora se zatim kombinuju kako bi se svakoj zemlji dodijelila ocjena građanskog prostora koji može biti “otvoren“, “sužen“, “opstruiran“, “pod represijom“ ili “zatvoren“. BiH je, prema novom izvještaju, iz “suženog“ statusa prešla u “opstruirani“.
Voditeljica istraživanja CIVICUS Monitora Marianna Belalba Barreto je kazala kako je ove godine došlo do neviđenog globalnog gušenja građanskog prostora.
“BiH je dio ovog vrlo zabrinjavajućeg trenda, predvođenog političarima koji siju dalje podjele“, kazala je.
Prema saopštenju, RS je 2023. godine doživjela nagli porast napada na LGBTQI+ grupe, uključujući napade na učesnice Osmomartovskog marša i Banjalučki socijalni centar zbog isticanja duginih zastava, policijsku zabranu projekcije filma LGBTQI+ organizacije i brutalni napad naoružanih nasilnika poslije kojeg je troje aktivista završilo u bolnici.
Vodeći političari u entitetu su, kako se navodi, potom raspirili vatru zalažući se za dalju zabranu LGBTQI+ događaja i najavljujući novi zakon za ograničavanje prava LGBTQI+ grupa.
“Napadi na LGBTQI+ osobe, u istočnoj Evropi i drugdje, često su najavljivali nastojanja desničarskih grupa da ograniče prava svima. Događaji u Republici Srpskoj podsjećaju na obrasce koje su ustanovili Putin i Orban“, rekla je Petrović.
U izvještaju se navodi kako je u BiH ugrožena i sloboda medija, te da napadi na novinare obično prolaze nekažnjeno.
“Trenutna politička kriza, izazvana prijetnjama secesijom RS-a, povećala je pritisak na civilno društvo i medije. Tokom godine, Milorad Dodik je tražio da ‘očisti BiH od stranog uticaja’, uvođenjem zakona da utiša neslaganje, uključujući zakon o ‘stranim agentima’ u ruskom stilu, i ponovno uvođenje krivične klevete u pravni sistem“, stoji u Izvještaju.
U 2023. godini je, kako je saopšteno, također došlo do bujanja zapaljive retorike u javnom prostoru, uključujući i istupe Dodika “koji negira genocid u Srebrenici i koji se optužuje za podrivanje mirovnog sporazuma kojim je okončan rat u Bosni“.
“Postoji opasnost da će se stvari pogoršavati. U Narodnu skupštinu RS-a je ušao ‘zakon o stranim agentima’, nalik na zakone u Mađarskoj i Rusiji koji dozvoljavaju vladi da ograniči finansiranje i opstruira rad nezavisnog civilnog društva. Ako bude usvojen, to će imati katastrofalan efekat na aktivizam“, stoji u saopštenju.
“Ova kombinacija direktnih napada na osnovne slobode i toksične političke atmosfere znak je za uzbunu da BiH ide u pogrešnom smjeru“, rekla je Dajana Cvjetković iz sarajevskog Centra za promociju civilnog društva, te dodala da međunarodna zajednica mora stati uz civilno društvo u BiH, dajući prioritet osnovnim slobodama u svim angažmanima s vlastima.
Također se navodi da su tokom ove godine zabilježeni pokušaji zastrašivanja, često u vidu napada na imovinu i prostorije medija i organizacija civilnog društva.
“U Banjaluci su automobili dva novinara – Nikole Morača i Aleksandra Trifunovića vandalizovani nakon što su se izjasnili protiv prijedloga da se kleveta ponovo kriminalizuje. Nedugo zatim, nepoznate osobe su vandalizovale prostorije društvenog centra u gradu, razbijajući prozore, te su ukrale LGBTQI+ zastavu Pride-a“, stoji u Izvještaju.
Iz CIVICUS-a navode da ove godine gotovo trećina svjetske populacije, odnosno 30,6 posto, živi u “zatvorenim“ društvima, najrestriktivnijim mogućim okruženjima.
