Korupcija, slabo povjerenje javnosti u državne institucije, neodgovarajući Vladin uticaj na policiju, bili su i prošle godine ključni problemu u Crnoj Gori na koje ukazuje američki Stejt dipartment u novom izvještaju.
“Bilo je mnogo izveštaja o korupciji u vlasti tokom godine. Zvaničnici se često nekažnjeno bave korupcijom. Javnost je korupciju u zapošljavanju zasnovanoj na ličnim odnosima ili političkoj pripadnosti smatrala endemskom u Vladi i javnom sektoru na lokalnom i nacionalnom nivou, posebno u oblastima zdravstvene zaštite, visokog obrazovanja, pravosuđa, carine, političkih partija, policije, oružanih snaga, urbanizma, građevinske industrije i zapošljavanja.
Korupcija i slabo povjerenje javnosti u vladine institucije bili su glavni problemi na parlamentarnim izborima 30. avgusta“, navedeno je u izvještaju o poštovanju ljudskih prava u Crnoj Gori 2020. godine.
Podsjeća se da su parlamentrani izbori održani 30. Avgusta u visoko polarizovanom okružnju oko pitanja religije i nacionalnog identiteta.
“ODIHR je objavio da su izbori u cjelini bili transparentni i efikasni, ali je naglasio da je vladajuća stranka stekla neprimjerenu prednost zloupotrebom položaja i državnih resursa i dominantnim medijskim izvještavanjem. ODIHR je takođe utvrdio da Državna izborna komisija nije u potpunosti ispunila svoju regulatornu ulogu, ostavljajući mnoge aspekte povezane sa registracijom birača neriješenim i propustivši da pruži jasne preporuke za zaštitu zdravlja birača i za omogućavanje mobilnog glasanja glasača u karantinu“, navodi se u izvještaju.
Ukazuje se da je bivša DPS vlast često miješala službene i stranačke prioritete, a bilo je izvještaja da je Vlada plaćanjem javnog oglašavanja selektivno podržavala medije koji joj nude odgovarajuću pokrivenost.
“Posmatrači izbora primijetili su da da česte posjete i inauguracije predsjednika, premijera i lokalnih funkcionera DPS-a tokom kampanje zamagljuju granicu između države i vladajuće stranke, s obzirom na to da su se njihovi nastupi u medijima ponekad koristili za promociju stranačkih dostignuća i vidljivosti, više nego što su se bavili strogo službenim poslovima. Kao i na prethodnim izborima, nezavisni posmatrači otkrili su da je DPS stekao neprikladnu prednost raznim oblicima zloupotrebe položaja i državnih resursa, poput nuđenja privremenog zaposlenja u javnom sektoru i raspodjele vanrednih socijalnih davanja “ranjivim” grupama na osnovu nejasnih kriterijuma“, navodi Stejt Dipartment.
Podsjeća da su zvanične istrage pokrenute u dva slučaja, na osnovu navoda o pritisku da se glasa za DPS.
„Ipak, na izborima 30. avgusta opozocione stranke osvojile su većinu mjesta u parlamentu prvi put u 30 godina“, podsjeća se u izvještaju.
“Tortura, problem sa pravosuđem, ograničenja slobode izražavanje, ozbiljna djela korupcije…”
U dijelu o ljudskim pravima Stejt dipartment ističe “tvrdnje o torturi od strane vlade, proizvoljna hapšenja i pritvaranja, ozbiljne problem sa pravosuđem, proizvoljno ili nezakonito uplitanje u privatnost, ozbiljna ograničenja slobode izražavanje, značajno miješanje u slobodu mirnog okupljanja i udruživanja, ozbiljna djela korupcije, krivična djela nasilja ili prijetnje nasiljem protiv osoba sa invaliditetima, pripadnika nacionalnih, rasnih i etničkih manjina i krivična dela koja obuhvataju nasilje ili prijetnje nasiljem protiv pripadnika LGBTI zajednice”.
Ukazuje se da nije bilo izvještaja da su vlada ili njeni agenti počinili proizvoljna ili nezakonita ubistva, niti da je bilo prijavljenih nestanaka za koje su odgovorne vlasti.
Podsjeća se, na izvještaje u kojima se tvrdi da je policija mučila osumnjičene i da je u zatvorima bilo prebijanja, iako je to zabranjeno ustavom i zakonima.
“Vlada je krivično gonila pojedine policajce i zatvorske čuvare koji su optuženi da su prekoračili ovlašćenja, ali je bilo odlaganja u sudskim postupcima. Nevladine organizacije prijavile su da je nekoliko policajaca, za koje je utvrđeno da su odgovorni za kršenje pravila službe, uključujući prekomjernu upotrebu sile, ostalo na dužnosti”, navodi se u izvještaju.
Dodaje se i da je tokom protesta u junu 2020. policija povremeno upotrebljavala prekomjernu silu kada je privodila demonstrante i da je tadašnja opozicija osudila “policijsku brutalnost uz tvrdnju da se zemlja kreće od “autokratije do nasilne diktature”.
Podsjeća se na i ocjenu MANS-a da su događaji u Budvi, (prilikom preuzimanja vlasti od strane DPS-a) i drugim gradovima predstavljali flagrantno, brutalno policijsko nasilje protiv građana.
Stejt dipartment napominje i da su NVO i kancelarija Ombudsmana navele da su vlasti bile uključene u “širok spektar selektivnih hapšenja tokom sprovođenja mjera Ministarstva zdravlja za sprečavanje širenja Kovida 19”. Podsjeća se na pritvaranja episkopa Joanikija i još osam sveštenika Srpske pravoslavne crkve 12. maja 2020. zbog uloge u organizovanje litije u Nikšiću, uprkos vladinoj zabrani javnih okupljanja.
Ističe se da sedmicu nakom toga, policija nije preduzela akciju da pritvori ili uhapsi učesnike velikih, javnih proslava Dana nezavisnosti 21. maja, uprkos video snimicima i fotografijama koji dokazuju da građani nisu poštovali odluku tadašnjeg Nacionalnog koordinacionog tijela (NKT) da se zabrane javna okupljanja.
“Prema podacima Srpske pravoslavne crkve, više od 100 duhovnika širom zemlje pozvano je na saslušanje, uhapšeno ili kažnjeno zbog kršenja preventivnih zdravstvenih mjera. Među tim sveštenicima bio je i mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije, koji je u više navrata pozivan na saslušanje u periodu od aprila do juna. Tokom junskog ispitivanja, 82-godišnji mitropolit zadržan je u pritvoru šest sati, iako je tužilac odobrio njegovo puštanje nakon dva sata“, piše u izvještaju.
Kada je riječ o pravosuđu, Stejt dipartment navodi da je vlada izrazila podršku sudskoj nezavisnosti i nepristrasnosti, ali da su pojedine nevladine i međunarodne organizacije i pravni eksperti ocijenili da su politički pritisak, korupcija i nepotizam uticali na tužioce i sudije.
Navodi se da je proces imenovanja sudija i tužioca i dalje bio donekle ispolitizovan, iako je ustavom i zakonima predviđeno da Tužilački savjet bira tužioce, a Sudski savjet sudije.
Podsjeća se da je u februaru prošle godine GRECO opisao kao „alarmantan“ nedostatak napretka u sastavu i nezavisnosti Sudskog savjeta, tela zaduženog za održavanje nezavisnosti i autonomije sudova.
“GRECO je posebno zabrinulo učešće ministra pravde po službenoj dužnosti u Sudskom savjetu i odluka Savjeta da ponovo imenuje pet predsjednika sudova na najmanje treći mandat, što nije bilo u skladu sa njegovim prethodnim preporukama. Iako je postignut određeni napredak u pružanju javnosti informacija u vezi sa disciplinskim postupcima protiv tužilaca, tijelo za praćenje borbe protiv korupcije kritikovalo je nedostatak sličnog napretka u preispitivanju disciplinskog okvira za sudije“, navodi Stejt dipartment.
Izvještaj o ljudskim pravima američki Stejt department objavljuje posljednjih 45 godina. Dokument obuhvata procjenu stanja međunarodno priznatih pojedinačnih, građanskih, političkih i radničkih prava, utvrđenih u Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima i drugim međunarodnim sporazumima.
“Država pokušala da zloupotrijebi međunarodne alate za sprovođenje zakona u politički motivisane svrhe”
Stejt dipartment navodi da je bilo vjerodostojnih navoda da je država pokušala da zloupotrijebi međunarodne alate za sprovođenje zakona u politički motivisane svrhe kao odmazdu nad određenim pojedincima koji se nalaze van zemlje.
U avgustu je Interpolova komisija za kontrolu međunarodnih potjernica usvojila žalbu odbjeglog biznismena Duška Kneževića i opozvala potjernicu izdatu za njim u januaru 2019.
Specijalni tužilac u zemlji optužio je Kneževića za nekoliko krivičnih djela, uključujući organizovanje kriminalne grupe, pranje novca , i utaja poreza.
Knežević, koji je pobjegao u London, optužio je predsjednika Mila Đukanovića za korupciju, tvrdeći da je nalog za hapšenje izdat pod pritiskom kadra bliskog predjsedniku i njegovoj porodici koji su pokušavali da preuzmu Kneževićeve poslove i imovinu.
Knežević je tvrdio da potjernice Interpola protiv njega nisu u skladu sa zakonskim propisima te organizacije.
Njegov pravni zastupnik rekao je medijima da je ukidanje potjernice za Kneževićem dokazalo da su optužnice protiv njega politički motivisane.
Tobi Kadman, advokat iz Londona, specijalizovan za krivično pravo, ljudska prava i ekstradiciju, rekao je lokalnoj televiziji A1 da je Interpol takođe opozvao međunarodnu crvenu potjernicu protiv britansko-izraelskog političkog savjetnika Arona Šaviva, koga je zastupao.
Tužioci su optužili Šaviva za pomaganje u navodnom pokušaju puča 2016. godine u zemlji.
Nakon saslušanja argumenata i odbrane i tužilaštva, Interpol je, prema Kadmanu zaključio da je crvena potjernica za Šaviva koju je pokrenula Crna Gora predstavljala „zloupotrebu procesa“ i da je bila „politički motivisana“.
Podsjeća se i da je poslije nekoliko odlaganja zbog pandemije COVID-19, Apelacioni sud 7. septembra počeo da razmatra presudu Višeg suda u Podgorici iz maju 2019. godine za 13 osoba zbog njihove uloge u planiranju neuspjelog državnog udara i remećenju parlamentarnih izbora u zemlji 2016. godine.
Među osuđenima bila su dva lidera opozicionog političkog saveza DF-a, Andrija Mandić i Milan Knežević, i dva navodna ruska obaveštajca. Žalbe na osuđujuće presude čekale su do kraja godine.
U izvještaju se navodi da je tokom 2020. nastavljeno suđenje jednom od lidera DF-a Nebojši Medojeviću, zajedno sa još 11 članova DF-a zbog navodnog pranja novca povezanog sa finansiranjem DF-a tokom izbora 2016. godine.
„DF je optužio tužilaštvo da je postupalo pod uticajem bivše vladajuće stranke DPS i protiv njih pokrenulo lažne tužbe kako bi smanjio uticaj DF-a u zemlji kao najjačoj opozicionoj grupi“, piše u izvještaju.
“ASK nastavila da proširuje kapacitete, NVO kritikovale nedostatak transparentnosti”
U dijelu izveštaja koji se odnosi na korupciju, konstatovano je da je Agencija za sprečavanje korupcije (ASK) nastavila da radi i proširuje svoje kapacitete i programske ponude, ali nevladine organizacije kritikovale su nedostatak transparentnosti i periodične sastanke radnih grupa sa njima opisivale kao kozmetičke i površne.
„Evropska komisija je primijetila kontinuirane probleme koji se odnose na kredibilitet, nezavisnost i efikasnost Agencije“, piše u izvještaju.
Dodaje se da su agencije zadužene za borbu protiv korupcije priznale da je saradnja i razmjena informacija među njima bila neadekvatna; njihov kapacitet se poboljšao, ali je ostao ograničen.
„Većina prijava građana o korupciji ASK-u odnosila se na javnu upravu, privatni sektor i pravosuđe. Neposredno pred izbore 30. avgusta, portal IN4S objavio je video-snimak Dušice Vulić, aktivistkinje podgoričkog odbora bivše vladajuće stranke DPS, koja provjerava partijsku pripadnost potencijalnog kandidata za poziciju u Vojsci“, piše u izvještaju.
Na snimku se, kako se dodaje, djevojka po imenu Marija, u pratnji muškarca, raspitivala o tome šta je potrebno da postane vojnik, objašnjavajući da je Vojska prethodno odbila uprkos tome što je učestvovala u ljetnjem vojnom kampu i lično dobila pohvale od tadašnjeg ministra odbrane Predraga Boškovića .
„Vulić je rekla Mariji da je za profesionalni angažman u Vojsci potrebno pozitivno mišljenje lokalnog odbora DPS-a, da se kandidat izjašnjava kao Crnogorac i da kandidat pokazuje simpatije prema DPS-u, što znači obećanje da će glasati za tu stranku na izborima. Ni Ministarstvo odbrane ni DPS nisu negirali autentičnost video snimka, a nakon istrage, Osnovno državno tužilaštvo optužilo je Vulić 7. septembra za krivično djelo kršenje slobode izbora pri glasanju. Suđenje Vulić počelo je 12. oktobra u Osnovnom sudu u Podgorici, gde je ona demantovala da je ilegalno pokušala da utiče na Slavoljuba Markovića, Mariju Marković i Predraga Konatara da glasaju za izbornu listu DPS-a tokom parlamentarnih izbora 30. avgusta. Suđenje je u toku“, navodi se.
“Korupcija u policiji i neodgovarajući vladin uticaj na ponašanje policije i dalje problem”
Stejt dipartment ukazuje da je korupcija u policiji i neodgovarajući vladin uticaj na ponašanje policije i dalje problem.
„Prema NVO Akcija za ljudska prava i Mreža za afirmaciju NVO sektora (MANS) nekažnjivost i dalje predstavljala problem u snagama bezbjednosti. NVO su kao prepreke većoj efikasnosti navele korupciju, nedostatak transparentnosti i uticaj vladajućih političkih partija na tužioce i zvaničnike Ministarstva unutrašnjih poslova. Primijetili su da ne postoji jasan mehanizam za istragu slučajeva nekažnjavanja. Takođe je bilo rašireno mišljenje da su lične veze uticale na sprovođenje zakona. Niske plate ponekad su doprinosile korupciji i neprofesionalnom ponašanju policajaca.“, piše u izvještaju.
Dodaje se da su posmatrači poštovanja ljudskih prava nastavili da izražavaju zabrinutost zbog kašnjenja u istrazi (čak i zbog teškog operativnog okruženja zbog COVID-19) i malog broja krivičnih gonjenja pripadnika snaga bezbjednosti optuženih za kršenje ljudskih prava.
U maju je tadašnji predsjednik parlamenta Ivan Brajović pozvan da da izjavu u Specijalnom tužilaštvu nakon optužbi poslanika SDP-a Raška Konjevića da je odbjegli biznismen Duško Knežević isplatio oko 50.000 eura (60.000 dolara) duga nastalog na kreditnoj kartici koju je Brajoviću izdala Kneževićeva Atlas banka. Državno specijalno tužilaštvo priznalo je da je istraživalo finansijske transakcije između Brajovića i Kneževića od 2017. godine.
NVO MANS takođe je pozvala Specijalno tužilaštvo da procesuira Brajovića na osnovu obimnih dokumenata koje je dobila i javno objavila navodno pokazujući da je Brajović sklopio ugovor sa osobama povezanim sa Kneževićem, što mu je omogućilo da proda dio svoje zemlje u blizini Podgorice za naduvani iznos (150.000 eura) za izmirenje duga kod Atlas banke.
„Od septembra u ovom slučaju nije podignuta optužnica. U sličnom slučaju 2019. godine, Knežević je objavio javnu dokumentaciju koja pokazuje da je Atlas banka izmirila dug na kreditnoj kartici od 16.000 eura koji je imaoo predsjednik države Milo Đukanović. ASK je odbila da istraži taj slučaj, utvrdivši da se izmirivanje duga javnog zvaničnika na kreditnoj kartici ne može smatrati poklonom.
