Bosna i Hercegovina dobila je sniženu ocjenu u najnovijem izvještaju Freedom House za 2022. koji mjeri demokratski kapacitet i stanje demokratije u zemljama Centralne Evrope i Centralne Azije a upravo su korupcija i stanje u pravosuđu naznačene kao oblasti u kojima je zabilježeno nazadovanje i zbog kojih je BiH najgore je ocijenjena zemlja Zapadnog Balkana.
Bosna i Hercegovina je zadržala status države takozvanog hibridnog režima u kom demokratske institucije nominalno postoje, ali je njihova moć ograničena i zarobljena interesima političkih elita, a izdvojena je i kao jedna od država koje se najduže nalaze u toj kategoriji, 15. godinu za redom.
Najviše razloga za zabrinutosti pruža ocjena demokratičnosti uprave koja mjeri nezavisnost, efektivnost i odgovornost zakonodavne i izvršne vlasti, i tu je BiH prošle godine nazadovala i ušla i kategoriju tzv. „konsolidovanog autoritarnog režima” što je pogoršanje koje nije zabilježeno ni u jednoj drugoj državi koja nosi status „hibridnog režima“ od kad se sprovodi ovo istraživanje.
Ove konstatacije ukazuju na slične trendove koje je iznio i Indeks percepcije korupcije (CPI) koji objavljuje Transparency International, što znači da Bosna i Hercegovina, osim u oblasti borbe protiv korupcije bilježi konstantan pad u svim oblastima koje mjere stepen razvoja demokratije i nezavisnosti institucija.
Izvještaj ukazuje i kritikuje odnos međunarodne zajednice, odnosno njenih predstavnika, prema BiH koji su, u zamjenu za političku stabilnost odustali od institucionalnih reformi u ključnim oblastima nužnih za razvoj demokratskog kapaciteta institucija u BiH i njen napredak na putu EU integracija.
Sve ove ocjene su odraz suštinskog nedostatka demokratičnosti vlasti u Bosni i Hercegovini čiji ogroman aparat i decentralizovan karakter nudi širok prostor za korupciju i zloupotrebe, pojačava podjele, te omogućava političkim liderima da bez kompromisa zadrže pozicije i poluge moći za ostvarivanje ličnih i nacionalnih interesa na uštrb osnovnih građanskih sloboda.
Ovakve ocjene ne iznenađuju imajući u vidu talas nedemokratskih zakona koje su u pripremi na svim nivoima u BiH, kao što su izmjene Krivičnog zakona u RS kojim se kriminalizuje kleveta, Zakona o javnosti rada neprofitnih organizacija RS te najava izmjena Zakona o prekršajima protiv javnog reda i mira na području Kantona Sarajevo, čija uloga je da na sve načine uguše kritiku, ograniče slobodu govora i smanje javni prostor i ljudska prava građana.
Osim najava zakonskih rješenja koja su svojstvena totalitarnim režimima, sva relevantna istraživanja koja TI BiH obavlja ukazuju da je korupcija u BiH sve prisutnija ali i da se ona ne procesuira, te da je pravosuđe u BiH prepoznato kao osnovni izvor problema kada je borba protiv korupcije u BiH u pitanju. Osim što se bavi sitnom korupcijom, dopuštajući da velike korupcijske afere prolaze bez kazni, zabrinjava nemogućnost pravosuđa da adekvatno sankcioniše propuste u radu nosioca sudija i tužilaca što, uz brojne afere koje ga godinama pogađaju, ozbiljno narušava integritet i nezavisnost BH pravosuđa.
Izvještaj „Države u tranziciji 2023“ Freedom House-a donosi zabrinjavajuće trendove po kojima se, devetnaestu godinu za redom bilježi pad demokratskog kapaciteta vlasti u državama Centralne Evrope i Centralne Azije, a skreće pažnju i na probleme u samoj EU, čijih 11 država članica bilježi sveukupan pad demokratije. Razlog tome je, kako se navodi u izvještaju, nastavak napada autokratskih političkih struja na sve manji broj preostalih zakona i procedura koje garantuju slobodu i nezavisnost medija, lokalnih vlasti i civilnog društva.
Kao odgovor na sve snažnije prisustvo autoritarnih tendencija u zemlji i sve rašireniju korupciju TI BiH je u sklopu „Agende dobrog upravljanja 2025“ predstavio pravce reforme koji obuhvataju racionalizaciju i depolitizaciju javne uprave, centralizaciju javnih nabavki, obavezno glasanje i demokratizaciju političkih stranaka, te uvođenje procedure kontrole – vettinga – u pravosuđu.
Agenda je način rješavanja zarobljenosti institucionalnog aparata u BiH i njegovog oslobađanja od negativnog uticaja političkih elita djelovanjem prema ključnim uzrocima – žarištima korupcije, smanjenjem korupcije uz jačanje učešća građana u procesu donošenja odluka te jačanje kapaciteta institucija.
