Nešto je više od dvije godine od kako je, u akciji kodnog naziva “Efekat” Policija Brčko distrikta uhapsila poslanika Skupštine Distrikta Ćazima Dečaja, zbog postojanja osnova sumnje da je počinio krivično djelo “Zloupotreba položaja i ovlaštenja”.
Tužilaštvo Distrikta početkom 2021. protiv njega podnosi tužbu, a Osnovni sud ga, u za naše uslove (u kojima se ovakvi procesi otegnu godinama) prilično efikasnom postupku, osuđuje na četverogodišnji zatvor i oduzimanje imovine u vrijednosti 131 hiljade KM koju je stekao krivičnim djelom, te mu je na pet godina zabranjeno da obavlja poslaničke dužnosti u Skupštini Brčko distrikta. U maju ove godine Vijeće Apelacionog suda Brčko distrikta BiH smanjilo je presudom Osnovnog suda izrečenu kaznu, na 3 godine.
Povod čitavog slučaja bile su zloupotrebe pri dodjeli grantova lokalnim udruženjima građana. Dečaj je, naime, koristeći mogućnost koju su godinama imali poslanici Skupštine Distrikta da samostalno, netransparentno i bez ikakvih kriterija, dijele budžetski novac udruženjima građana, taj novac dijelio uzimajući dio sebi, tj. zahtjevajući od onih kojima bi ga dodjelio da mu dio novca vrate.
Na taj je način, u 2018. i 2019. godini, samo Dečaj podijelio više od 650 hiljada KM različitim udruženjima, od kojih je polovina osnovana samo nekoliko mjeseci prije dobijanja granta i o njihovom radu se ništa ne zna, niti su ih novinari CIN-a koji su tada istraživali ovu temu pronašli na prijavljenim adresama.
Pri tome, pošto je ova koruptivna praksa netransparentnog dijelenja budžetskog novca bila pravilo a ne izuzetak, odnosno, pošto je bila sistemska anomalija – bukvalno smišljena za kupovanje glasova poslanika pri glasanju o budžetu Distrikta (dakle, legalizovana korupcija!), Dečaj je valjda mislio da je to normalno i da je masovnošću učestvovanja u toj neprihvatljivoj praksi on potpuno zaštićen (“Pa, svi kradu”), pa je o tome šta radi sa budžetskim parama čak otvoreno pričao novinarima.
Dačaj je tada javno priznao da je, zahvaljujući grantovima koje je dijelio, dobio 384 glasa na izborima, što mu je omogućilo da kao predstavnik nacionalne manjine po treći put osvoji mandat u Skupštini i da ponovo bude dio vladajuće skupštinske većine i blizu budžeta i mogućnosti njegovog krčmljenja.
No, Dečaj je bio tek jedan u masi. Centar za istraživačko novinarstvo je, naime, krajem 2019. otkrio da su “skupštinski zastupnici novac grantova koristili kako bi podmićivali svoje prijatelje i stranačke kolege te osigurali glasove na izborima.”, konstatujući pritom da niti jedna institucija u Brčko distriktu nije detaljno kontrolisala trošenje ovog novca.
U julu 2020., kad je Dečaj uhapšen, portal Antikorupcija je postavio pitanje: Da li je on prvi u nizu koga stiže (pre)spora ruka pravde ili tek “žrtveni jarac”? A nešto kasnije i upozorio da bi ako sve ostane samo na Dečaju, tj. njegovom hapšenju i procesuiranju, to mogao biti skandal unutar skandala.
No, tako se i desilo.
Za višegodišnju, manje-više otvorenu, korupciji, unutar vlasti Brčko distrikta, u vezi sa višemilionskim budžetskim sredstvima za neprofitne organizacije (oko 11 miliona KM godišnje), kojim su diskreciono raspolagali poslanici vladajuće većine (“nema javnog poziva, nema kriterija, nema pravila”, prokomentarisao je jedan od njih), uhapšen je i procesuiran jedino poslanik koji je u lokalnom parlamentu – predstavnik manjina. I samostalni kandidat.
Dakle, niko od pripadnika “konstitutivnih naroda” i članova vladajućih stranaka.
Hapšenje i procesuiranje Ćazima Dečaja, svodi se tako na beznačajno procesuiranje jednog sitnog kriminalca iz političkog miljea, dok je čitav slučaj, zbog izostanka očekivanog nastavka i masovne “čistke” u političkim krugovima, bez ikakvog dubljeg društvenog značaja i jedina funkcija mu je, zapravo, glumatanje institucija da nešto rade povodom korupcije. No, umjesto rada, ovaj slučaj zapravo ilustruje stvarno stanje u tim institucijama i društvu. I stepen zarobljenosti države. Dakle, zna se koga se smije a koga ne.
Pritom, koruptivna praksa dijelenja budžetskog novca na netransparentan način, bez adekvatnih kriterija, i dalje se nastavlja. Samo je promijenila formu i donekle tok novca.
Pritiskom nevladinog sektora, OHR-a i medija, prekinuta je praksa dodjele budžetskih sredstava neprofitnim organizacijama preko poslanika, ali se sada pojavljuje fenomen “donacija” neprofitnim organizacijama koji, po nekim aktivistima civilnog društva koji se ovom temom bave već godinama, takođe predstavlja “netransparentno trošenje javnog novca iz razloga što oblast donacija nije niti zakonski, niti podzakonski uređena”.
“Na našu veliku žalost, u 2022. godini postoji ogroman nesrazmjer dodjele budžetskih sredstava neprofitnim organizacijama u korist donacija naspram projekata i programa. Smatramo da je to pogrešan put kojim je krenula Vlada Brčko distrikta BiH i da bi neprofitne organizacije trebale u pravilu dobijati sredstva po javnom pozivu u skladu sa članom 59 Zakona o budžetu Brčko distrikta BiH. Opravdanost dodjele donacija zaista postoji, ali samo kao izuzetak u slučajevima propisanim zakonskim aktima. Na primjer, ukoliko se sportski klub ili pojedinac plasiraju u evropsko takmičenje, što projektom nije planirano jer se ne može unaprijed znati, donacija je prihvatljiv način finansiranja. Ukoliko udruženje iz oblasti kulture dobije priliku da organizuje izložbu ili koncert koji nije planirao projektom, donacijom se može obezbijediti finansiranje istih. No, i u slučaju sporta, i u slučaju kulture, donacija treba i mora predstavljati izuzetak, a ne pravilo, i mora biti zakonski uređena isto ili slično kao i dodjela sredstava kroz projekte i programe.“, navodi Božidar Jović, predsjednik Udruženja građana „Demos“.
No, da li ovdašnje vlasti uopšte žele potpuno zakonsko uređenje raspolaganja budžetskim novcem? Ili im odgovara sistem pun “rupa u zakonu”, tako da mogu, kad se pod pritiskom javnosti, jedna zatvori, oni odmah preći na drugu? I nastaviti pljačku? A iz javnog razotkrivanja eklatantnog slučaja masovne sistemske korupcije “isplivati” optužbom i presudom – predstavniku manjina?
Sve su to, naravno, retorička pitanja, I ne odnose se samo na Brčko distrikt i njihov parlament, vladu i partije. Odgovori na ta pitanja, naime, već godinama proizilaze iz odbijanja usvajanja ključnih “evropskih” zakona kojim bi se onemogućila ili bar otežala pljačka javnih sredstava, adekvatno sankcionisao sukob interesa i udahnula snaga krhkoj pravnoj državi. Za početak.
