Agencije Evropske unije imaju sve važniju ulogu, ali je potrebna temeljitija evaluacija efikasnosti njihovog djelovanja u korist građana EU, zaključak je izvještaja koji je, ovih dana, predstavio Evropski revizorski sud.
Sud je po prvi put ispitao doprinos agencija provođenju politika EU i saradnji u korist građana
Agencije EU-a imaju različite oblike sistemskog upravljanja, mandate i ciljeve, te je EU tokom godina uspostavila različite agencije radi savladavanja različitih izazova.
Većina agencija finansira se gotovo u potpunosti iz budžeta EU, a njihovo je finansijsko upravljanje transparentno. Za reviziju njihove godišnje računovodstvene dokumentacije nadležan je Evropski revizorski sud.
Međutim, teško je procijeniti koliko agencije ispunjavaju svoje mandate, što je Sud već istakao, u više navrata, pri obavljanju revizija uspješnosti pojedinačnih agencija.
Tokom godina revizori su u više navrata isticali potrebu za poboljšanjem sistemskog upravljanja, pozivanja na odgovornost i izvještavanja o uspješnosti. Ove godine Sud je uveo i značajnu novost, o kojoj bi trebali razmisliti i bh revizorske institucije.
„Sud je, kao i svake godine, ispitao finansijsko upravljanje svih agencija EU, te je utvrdio da je njihova računovodstvena dokumentacija zadovoljavajućeg kvaliteta”, izjavio je Alex Brenninkmeijer, član Suda zadužen za ove izvještaje. Naglasivši: „Ovo je prvi put da je Sud ispitao i kako su agencije ukupno gledajući doprinijele provođenju politika EU i saradnji u korist građana. Revizori preporučuju agencijama da pojačaju međusobnu saradnju, kako bi se razvile kao centri stručnosti i umrežavanja.”
Ono što je u EU izuzetak, protiv koga se sistem bori, kod nas je pravilo, koje vladajuće političke partije brane svim sredstvima
Uopšteno gledajući, revizori su potvrdili pozitivne rezultate, kao i prethodnih godina. Za svaku od 41 agencije nad kojom je provedena revizija izraženo je pozitivno mišljenje o računovodstvenoj dokumentaciji za 2019. godinu, što znači da ona vjerno prikazuje finansijsko stanje, poslovanje i finansijske tokove agencija, u skladu s računovodstvenim pravilima.
Slično tome, revizori nisu utvrdili gotovo nikakve probleme u vezi sa zakonitošću i pravilnošću operacija koje su agencije provodile u vezi s prihodima i plaćanjima, osim u slučaju Agencije Evropske unije za suradnju energetskih regulatora (ACER) i Evropskog potpornog ureda za azil (EASO) u kojima su utvrđeni određeni problemi koji utiču na plaćanja.
Revizori su, ipak, naglasili da bi agencije trebale dodatno poboljšati svoje finansijsko upravljanje, posebno u područjima javnih nabavki, sukoba interesa i postupaka zapošljavanja.
Ove tri vrste preporuka u kontinuitetu su najizraženije i u rezultatima finansijskih revizija koje provode bh uredi za reviziju. Međutim, stepen ozbiljnosti narušavanja pravila je, naravno, neuporediv. Dok u EU to predstavlja izuzetak od pravila i anomaliju protiv koje se sistem uspješno bori, u BiH su, neodgovornošću vladajućih političkih stranaka, ti problem pretvoreni u sistemske greške na kojim se istrajava i koje se, bez obzira na napore “međunarodne zajednice” i domaćih nevladinih organizacija, odbijaju otkloniti. Jer predstavljaju izvor finansijske moći stranaka, nelegalnog bogaćenja pojedinaca i vladanja klijentilističkim koruptivnim metodama.
Inače, na državnom nivou, formalno, imamo rezultat vrlo sličan ovom Evropskog revizorskog suda – od 22 agencije, samo su 3 dobile “mišljenje s rezervom” od Ureda za reviziju insttitucija BiH za usklađenost poslovanja sa zakonima, dok su finansijski izvještaji svima ocijenjeni pozitivnom ocjenom.
Ne postoji dovoljna fleksibilnost u načinu na koji se agencije uspostavljaju i na koji funkcionišu
Evropski revizorski sud je u prošlosti bio usmjeren na uspješnost pojedinačnih agencija, ali je sada utvrdio i dva ključna aspekta u pogledu kojih bi sve agencije EU mogle efikasnije doprinijeti provođenju politika EU.
Kao prvo, ispitano je da li je period djelovanja agencije dovoljno fleksibilan da se omogući odgovarajući doprinos relevantnom području politike EU i saradnji na nivou EU u promjenjivom globalnom okruženju. U tom su pogledu, revizori utvrdili da ne postoji dovoljna fleksibilnost u načinu na koji se agencije uspostavljaju i na koji funkcionišu, kao ni u načinu na koji se, po potrebi, gase. Dodatno, u određenim područjima politika djeluje nekoliko agencija, što može dovesti do preklapanja njihovih mandata i/ili aktivnosti.
Kao drugo, revizori su ispitali u kojoj mjeri agencije djeluju kao centri stručnosti i umrežavanja za provođenje politika EU, te su utvrdili da njihov potencijal nije dovoljno iskorišten.
Revizija također upućuje na to da su neke agencije mogle ispuniti svoju ulogu u značajnijoj mjeri da su imale veću podršku država članica, relevantnih sektora, Evropske komisije ili drugih agencija.
U konačnici, revizori su utvrdili da je doprinos nekih agencija provođenju politika i saradnji na nivou EU relevantan, ali i da nije jasno na koji se način mjeri niti kako se o njemu obavještava javnost.
Neki od rizika na koje revizori upozoravaju u svom izvještaju mogu imati posljedice i u finansijskom pogledu i u pogledu uspješnosti, kao što je na primjer rizik od neodgovarajućeg nivoa ljudskih i finansijskih resursa. Neke pak agencije zbog regulatornih razloga ili razloga povezanih s njihovom strukturom nisu u mogućnosti brzo reagovati na promjene u okolnostima i na odgovarajući način prilagoditi svoj program rada ili svoj budžet. U konačnici, dok se neke agencije suočavaju sa hroničnim manjkom resursa, druge ne mogu iskoristiti sva odobrena im sredstva.
U pokušaju pravljenja poređenja naše i evropske prakse, u kontekstu agencija, njihove revizije i opšteg odnosa, treba krenuti od ključne razlike – EU analizira smisao, funkcionalnost i efikasnost agencija, u cilju što veće koristi po građane u konačnici, u BiH o agencijama još uvijek diskusiju ne vodimo racionalno, nego kao dio sukoba različitih ideoloških pogleda na budućnost države. Pri čemu su sam smisao postojanja tih institucija, njihova efikasnost i konkretna (trenutna) korist za državu i građane, u drugom planu.
