U posljednje dvije godine desetine banjalučkih aktivista prošlo je kroz slična iskustva. Prema podacima grupe “Pravda za Davida”, protiv građana Banjaluke pokrenuto je najmanje 160 prekršajnih ili krivičnih prijava za navodno kršenje Zakona o javnom redu i miru i Zakona o javnom okupljanju, ali je Osnovni sud odbacio sve one o kojima je do sada odlučivao.
Neki od tih slučajeva obustavljeni su jer su iz Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske (MUP RS) odustali od njih.
Aktivisti su zbog takvog odnosa tražili odgovornost nadležnih policijskih službenika i njihovih nadređenih i podnosili krivične prijave, ali nema potvrde da je neko do sada kažnjen zbog izdavanja desetina neopravdanih prijava.
Stručnjaci sa kojima je razgovarao BIRN BiH smatraju to potvrdom nedostatka institucionalne odgovornosti.
Pravnik u banjalučkom Centru za ljudska prava Dejan Todorović kaže kako su prijave policije i izostanak reakcije tužilaštava pokazatelj diskriminatornog odnosa prema aktivistima.
“Takvo ponašanje institucija predstavlja otvorenu i direktnu diskriminaciju jedne grupe slobodnih građana. To je klasičan primjer odmazde sistema protiv onih koji su se usudili da ukažu na kriminal unutar tog istog sistema”, kaže Todorović.
Zbog odnosa prema aktivistima, između ostalih i onima iz “Pravde za Davida”, u izvještaju Evropske komisije o BiH za 2020. godinu je navedeno da nije ostvaren napredak u ispunjenju jednog od 14 ključnih prioriteta za pridruživanje Evropskoj uniji (EU) koji se odnosi na poštovanje evropskih standarda o slobodi udruživanja i slobodi okupljanja.
“Izazovi još postoje, kao što se vidi na slučaju pokreta ‘Pravda za Davida’ u Banja Luci”, navodi se u izvještaju, gdje se dodaje kako su aktivisti zastrašivani, novčano kažnjavani i sudski gonjeni.
BiH će morati da ujednači svoju deklarativnu opredijeljenost za članstvo u EU sa poštovanjem prava na okupljanje jer je sadašnji loš odnos prema zaštiti prava aktivista nespojiv sa putem u Uniju, objašnjava Todorović.
“Neefikasan i korumpiran pravosudni sistem je nešto preko čega zemlje članice EU neće preći kada budu odlučivale o daljem napretku BiH na putu ka članstvu u toj organizaciji”, kaže on.
Todorović smatra paradoksalnim da što se više priča o čvrstoj opredijeljenosti BiH ka članstvu u Uniji, vlasti više krše i ograničavaju prava građana, pa to ima posljedice i na druge aktiviste u drugim gradovima.
Dugo čekanje u sudskim procesima
Grupa aktivista morala je čekati dugo da vidi sudsku potvrdu da su u decembru 2018. godine imali pravo na proteste i da policija nije imala osnova da ih tereti zbog traženja odgovornosti u istrazi za ubistvo Davida Dragičevića.
“U februaru ove godine protiv mene i Sofije je konačno, nakon dvije godine, obustavljena istraga, nakon brojnih dopisa i upita prema tužiocu Tanji Mrđi. Istraga protiv Davora se i dalje vodi”, kaže Ozren Perduv iz neformalne grupe građana “Pravda za Davida”.
Policija je krivičnu prijavu protiv Perduva, Sofije Grmuše i Davora Dragičevića, oca ubijenog Davida, za ugrožavanje sigurnosti entitetskog ministra Dragana Lukača, podnijela zbog okupljanja građana ispred Narodne skupštine Republike Srpske (NS RS) u decembru 2018. godine. Građani su se tada pred entitetskim parlamentom okupili negodujući zbog ponovnog imenovanja Dragana Lukača na poziciju ministra unutrašnjih poslova.
Proces protiv Perduva, Grmuše i Dragičevića samo je jedan od desetina pokrenutih u posljednje dvije godine protiv građana Banjaluke.
Banjalučka policija je u protekle dvije godine građane koji se i dalje okupljaju tražeći da se otkriju imena ubica Davida Dragičevića, najčešće teretila za nedozvoljeno održavanje javnih skupova i za kršenje javnog reda i mira na tim skupovima. Po tom osnovu je aktivistima neformalne grupe građana “Pravda za Davida” izdato 145 prekršajnih prijava, prema podacima koje su BIRN-u BiH ustupili članovi grupe.
Za Aleksandra Žolju iz “Helsinškog parlamenta građana Banjaluka” jasan je pokušaj policije da brojnim prekršajnim prijavama zastraši aktiviste i odvrati ih od daljeg aktivizma.
“Ono sto je pohvalno jeste reakcija sudova i odbacivanje optužnica. Ovakva reakcija sudova daje nadu i baca malo svjetla na nezavisnost pravosuđa. Za razliku od sudija koji se još bore za integritet i dignitet profesije, tužilaštvo je, nažalost, po svojoj strukturi pod većim političkim pritiskom, posebno glavni tužilac”, kaže Žolja.
Banjalučka policija je u 15 slučajeva podnijela krivične prijave protiv građana i to za ugrožavanje sigurnosti ministra unutrašnjih poslova Dragana Lukača, za napad na službeno lice na Trgu Krajine i za ugrožavanje sigurnosti patologa Željka Karana te Đorđa Rađena, vlasnika kuće za koju je policija tvrdila da ju je David Dragičević opljačkao.
Za napad na službeno lice na Trgu Krajine u decembru 2018. godine, po krivičnoj prijavi policije na banjalučkom Osnovnom sudu još uvijek se vodi postupak protiv pet lica. Glavni pretres je u maju ove godine odgođen za septembar.
U slučaju krivične prijave protiv četiri lica zbog ugrožavanja sigurnosti Đorđa Rađena i Željka Karana, Okružno javno tužilaštvo Banjaluka je krajem 2019. godine donijelo naredbu o obustavljanju istrage.
Po prekršajnim prijavama za kršenje Zakona o javnom okupljanju i Zakona o javnom redu i miru, svi građani koji su tražili sudsko odlučivanje do sada su oslobođeni bilo kakve odgovornosti a prijave koje je policija pisala odbačene su kao nepotpune i neosnovane. Troškovi tih postupaka plaćeni su iz budžeta.
Zvaničnici Policijske uprave Banjaluka i MUP RS-a su, takođe, u nekoliko navrata do sada tvrdili kako policajci postupaju u skladu sa propisima. Iz policije nisu željeli komentarisati činjenicu da su sve prekršajne prijave odbačene kao neosnovane.
Za izostanak institucionalne odgovornosti zbog izdavanja velikog broja prijava koje su u konačnici odbačene, Dejan Todorović krivi sporu reakciju pravosuđa.
“To se naročito odnosi na tužilački sektor, koji ima praktično sva ovlaštenja u okviru provođenja istraga u krivičnim postupcima”, kaže on dok ističe kako je potrebno pogledati brojne postupke koji su pokrenuti na osnovu prijava protiv aktivista, ali koji su okončani u korist samih građana.
“Međutim, to nije bila prepreka za pripadnike MUP-a da i dalje pišu takve neosnovane prekršajne prijave. Na to se nadovezivalo i ćutanje tužilaca na krivične prijave koje su građani podnosili protiv tih policajaca, a na šta imaju svako moralno i zakonsko pravo”, kaže Todorović za BIRN BiH.
On smatra da građanima u takvoj situaciji ne preostaje ništa drugo nego da svoja prava štite svim raspoloživim legalnim sredstvima i da vrše pritisak na institucije da rade svoj posao.
Sporo rješavanje prijava građana protiv policije
Građani okupljeni oko neformalne grupe “Pravda za Davida” podnijeli su Okružnom javnom tužilaštvu Banjaluka 35 tužbi i krivičnih prijava protiv banjalučkih policajaca i visokih funkcionera Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske.
Podnijeli su i tužbu zbog diskriminacije protiv entitetskog MUP-a i Republike Srpske, a Osnovni sud donio je prvostepenu presudu u korist aktivista kojom je zabranio dalju diskriminaciju građana. Oni sada čekaju na drugostepenu pravosnažnu presudu u ovom slučaju.
Krivične prijave protiv policajaca aktivisti su podnosili po osnovu zloupotrebe službenog položaja i ovlaštenja, nesavjesnog rada u službi, povrede ljudskog dostojanstva zloupotrebom službenog položaja i ovlaštenja, povrede ravnopravnosti građana i protivpravnog hapšenja.
Banjalučko Okružno tužilaštvo još uvijek nije donijelo odluke o krivičnim prijavama koje su podnesene u januaru 2020. godine.
Iz ovog tužilaštva odgovorili su da su krivične prijave koje su građani podnijeli protiv policajaca 8. januara i 8. jula 2020. godine u radu i da su u fazi istrage.
“S obzirom da se oba predmeta nalaze u fazi istrage, više informacija ne možemo saopštiti”, kratko su za BIRN BiH odgovorili iz banjalučkog tužilaštva.
Krivična prijava građana protiv 14 policajaca, koja je predata 27. maja ove godine, dodijeljena je u rad postupajućem tužiocu, tvrde u ovom tužilaštvu.
Građani iz grupe “Pravda za Davida” su, zbog nepostojanja rezultata rada po njihovim krivičnim prijavama, protiv tužilaca banjalučkog Okružnog tužilaštva Gordane Mijatović, Aleksandra Simonovića, Tanje Mrđe, Žane Bojić, Gorana Rakića i Siniše Labotića 26. maja ove godine podnijeli disciplinske pritužbe Kancelariji disciplinskog tužioca.
BIRN-u BiH je iz Visokog sudskog i tužilačkog savjeta (VSTS) potvrđeno da po ovoj prijavi za sada nisu pokrenuti disciplinski postupci.
Iz ove institucije su potvrdili da je do sada po prijavama “Pravde za Davida” pokrenut jedan disciplinski postupak – protiv tužioca Okružnog javnog tužilaštva Banjaluka Slavice Matijaš, ali zbog vrijeđanja građana okupljenih ispred Tužilaštva.
Dan nakon podnošenja ove disciplinske pritužbe, Okružno tužilaštvo Banjaluka pokrenulo je istragu protiv pomoćnika komandira Policijske stanice Centar Banjaluka i drugih NN policijskih službenika iz Policijske uprave Banjaluka zbog postojanja osnova sumnje da su počinili krivično djelo “povreda ravnopravnosti građana”. Krivičnu prijavu protiv njih su Sofija Grmuša i Aleksandra Ninić Vranješ, aktivisti grupe “Pravda za Davida”, ovom tužilaštvu podnijele 14. februara.
Banjalučka profesorica krivičnog prava Ivanka Marković, koja je i poslanik opozicionog SDS-a u Narodnoj skupštini Republike Srpske, smatra da je ogroman broj procesa protiv građana u posljednje dvije godine pokrenut zbog svojevrsnog buđenja građanske svijesti i pojave građanskog aktivizma, koji se ispoljava kroz različite forme, proteste, građansku neposlušnost, akcije, peticije i slično.
“Banja Luka se sa različitim vidovima građanskog aktivizma susrela tek prije nekoliko godina. Čini mi se da su strukture vlasti, koje su navikle da imaju ‘uspavano građanstvo’, nespremne na takve vidove ispoljavanja neslaganja sa trenutnim političkim ili društvenim zbivanjima, bile pomalo iznenađene i da nisu u svakoj situaciji reagovale na primjeren način”, kaže ona.
S druge strane, takav odnos predstavnika vlasti i Ministarstva unutrašnjih poslova ponekada je bio uzrok novih akcija građana, koje su, kako smatra Marković, u nekim situacijama dovodile i do kršenja određenih normi.
Ona napominje da je podnesen veliki broj prijava za prekršaje protiv aktivista, a aktivisti, smatrajući da policija prekomjernom upotrebom sile prekoračuje svoja ovlaštenja, podnijeli su protiv policije krivične prijave.
“U jednom trenutku je u javnosti stvorena slika o postojanju otvorenog sukoba između policije i aktivista, što je, prema mom mišljenju, odraz nemoći onih koji treba da stvore uslove za siguran život svih građana Republike Srpske”, kaže Marković za BIRN BiH.
Izostala reakcija VSTS-a
Građani okupljeni oko “Pravde za Davida” su 25. juna 2019. godine Okružnom sudu u Banjaluci podnijeli zahtjev za zaštitu Ustavom zagarantovanih prava koja su ugrožena postupanjem policije. Zahtjev se odnosi na postupanje policije, koja je pojedincima selektivno branila prolazak kroz dvorište Hrama Hrista Spasitelja u Banjaluci 2019. godine, a protiv je tadašnjeg direktora entitetske policije, sada direktora Državne agencije za istrage i zaštitu (SIPA) Darka Ćuluma.
Sud je u decembru 2019. odbio zahtjev građana koji je u februaru prošle godine podnesen za vanredno preispitivanje te sudske odluke pred Vrhovnim sudom RS-a. Još nema odluke Vrhovnog suda.
Iz banjalučkog Osnovnog suda, na kojem su, po zahtjevu građana za sudsko odlučivanje, završile mnogobrojne prekršajne prijave, objašnjavaju da su obavezni postupati po svakom zahtjevu za odlučivanje o prijavama i da su takve predmete već riješili.
Zadatak suda je da sve zaprimljene predmete rješava savjesno i u skladu sa zakonom i sudijskom etikom, objašnjavaju iz Suda i dodaju kako o prijavama nisu razgovarali sa predstavnicima Policijske uprave jer bi to bilo suprotno načelu ravnopravnosti stranaka u postupku.
“Ne može se smatrati da se sud koristi kao sredstvo pritiska na građane“, kažu iz ovog suda.
Elvir Padalović iz magazina BUKA, redakcije koja je redovno izvještavala o svim dešavanjima u vezi sa “Pravdom za Davida”, kaže da je u kompletnom slučaju lako uočljiv paradoks u kojem se progone i procesuiraju oni koji se zalažu za istinu i pravednije društvo, dok one koji su krivi za smrt dvadesetjednogodišnjeg mladića “niko ne traži”.
“Pravda za Davida” postala je personifikacija borbe za pravednije društvo jer se njeni članovi već tri godine bore da pravosudni sistem u ovoj zemlji profunkcioniše, kaže on.
“Istovremeno se pokazuje koliko postoji problema unutar institucija sistema, koji je po svaku cijenu odlučio da kažnjava ljude koji se okupljaju – fascinantna je volja sistema da progoni neistomišljenike, istovremeno fascinantno je koliko lako gube na sudu – zar to nije nešto što ih upućuje na to da nešto rade pogrešno, da su u krivu? Ne, oni uporno nastavljaju sa pravosudnim progonom, prekršajno i krivično teretiti članove grupe”, kaže Padalović.
David Dragičević nestao je u Banjaluci 18. marta 2018. godine. Njegovo tijelo pronađeno je 24. marta. Njegova nerasvijetljena smrt i odnos policije i tužilaštva pokrenuli su proteste koji i danas traju, kao i brojne sudske procese protiv građana, ali i protiv institucija Republike Srpske. Istragu ubistva Davida Dragičevića od banjalučkog Okružnog tužilaštva zbog nepostojanja ikakvih rezultata istrage preuzelo je Tužilaštvo Bosne i Hercegovine.
Iz VSTS-a, krovne pravosudne institucije u Bosni i Hercegovini, nisu odgovorili na zahtjev BIRN-a BiH za komentar brojnih sudskih procesa i odnosa pravosuđa prema slučaju “Dragičević” i aktivista koji su tražili procesuiranje odgovornih.
Članica Savjeta, državna tužiteljica Biljana Simeunović smatra da bi Vijeće trebalo da se aktivnije odnosi prema aktuelnim dešavanjima u pravosuđu u zemlji.
“Bilo bi interesantno to postaviti kao temu i da VSTS ima svoj stav o tome. Nema tu jasne nadležnosti VSTS-a, ali moj lični stav je da je VSTS davno trebalo da zauzme stav u slučaju ‘Dragičević’. Ali ja sam samo jedan od glasova u Vijeću”, kaže Simeunović.
Za Žolju, “suština cjelokupnih protesta ‘Pravde za Davida’ jeste nerad, odugovlačenje i zataškavanje ubistva Davida Dragičevića”.
“Bojim se da će se opstrukcije tužilaštva nastaviti i kada su u pitanju krivične prijave prema policajcima”, kaže on.
Banjalučka policija i MUP Republike Srpske nisu odgovorili na upit BIRN-a BiH za komentar o podnošenju prijava protiv aktivista.
