Umjesto usklađivanja Zakona o osiguranju kvaliteta u visokom obrazovanju Republike Srpske sa Odlukom Ustavnog suda BiH, kojom je 28.09.2023. godine osporen veći broj njegovih odredbi, vlasti RS su odlučile da taj zakon zamijene donošenjem novog, Zakona o Agenciji za visoko obrazovanje Republike Srpske.
Ta odluka Ustavnog suda znatno je usporila započete procese akreditacija i reakreditacija visokoškolskih ustanova u RS, koje je vodila entitetska Agencija za visoko obrazovanje (AVORS). Međutim, već sada se može pretpostaviti da se ni novim zakonom situacija, kada je u pitanju ova oblast, u suštini neće mnogo promjeniti. Odnosno, vrlo je izvjesno da će se nastaviti sporenje nadležnosti AVORS, mada su donošenje zakona koji se direktno odnosi na njenu ulogu i nadležnosti u oblasti visokog obrazovanja od strane predlagača predstavljene kao donošenje “evropskog zakona”.
Prijedlog za donošenje ovog zakona po hitnom postupku se pred poslanicima našao kao dopuna dnevnog reda 8. sjednice Narodne Skupštine Republike Srpske, koja je započela u utorak 12.03.2024. godine.
U obrazloženju predlagača, Vlade RS, razlozi za donošenje Zakona o Agenciji za visoko obrazovanje RS su dodatno jačanje njene pozicije u smislu priznavanja i prepoznavanja sistema visokog obrazovanja RS u Evropskom prostoru visokog obrazovanja. Takođe i na sticanje punopravnog članstva Agencije u Evropskoj asocijaciji za obezbjeđenje kvaliteta u visokom obrazovanju (ENQA) i Evropskom registru za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju (EQAR), koji vodi bazu podataka o agencijama (DEQAR) članicama registra. Odnosno, navedeno je u obrazloženju, članstvo u ENQA-i i EQAR-u se dokazuje postupkom vanjskog vrednovanja Agencije i prvi postupak, koji je sproveden 2017. godine, rezultirao je pridruženim članstvom Agencije u ENQA-i. Takođe i da su na sastanku, koji je u okviru projekta održan 5. decembra 2023. godine sa predsjednikom ENQA-a, direktorom EQAR-a i ekspertima iz Evropskog prostora visokog obrazovanja date preporuke za dalje usklađivanje rada Agencije sa ESG-u, a koje su implementirane i u ovaj zakon.
Predlagač se u razlozima za donošenje ovog zakona pozvao i na to da se u prethodnoj godini veći broj studenata u RS suočio se sa problemima u postupcima priznavanja diploma u Hrvatskoj, Sloveniji i nekim drugim zemljama Evropske unije, zbog statusa akreditacije ustanova, a u nekim slučajevima i studijskih programa. Takođe,i da se u nekim slučajevima postupci akreditacije iz opravdanih razloga nisu uspjeli okončati do roka važenja akreditacije ustanove, te je bilo potrebno regulisati status akreditacije u takvim situacijama, kako se ne bi dovodilo u pitanje priznavanje diploma i učešća visokoškolskih ustanova u međunarodnim organizacijama i projektima.
Stupanjem na snagu Zakona o Agenciji za visoko obrazovanje Republike Srpske prestaje da važi Zakon o obezbjeđenju kvaliteta u visokom obrazovanju Republike Srpske iz jula 2020.godine, kada je i usvojen i Zakon o visokom obrazovanju RS. Međutim, i nova, suštinski neizmjenjena zakonska rješenja, u svim segmentima će, bude li se ponovo pokrenulo pitanje nadležnosti i uloge AVORS, biti osporena od strane Ustavnog suda BiH.
Jer, prema odluci iz septembra prošle godine, Ustavni sud je stanovišta da se neustavnim odredbama Zakona entitetskoj Agenciji daju ovlaštenja da proces akreditovanja visokoškolskih ustanova u RS provodi samostalno i na principu nezavisnosti u procesima obezbjeđenja kvaliteta, prema republičkim standardima i smjernicama koje samostalno i nezavisno određuju, iako već postoje standardi i smjernice koje je donijela Agencija za razvoj visokog obrazovanje i osiguranje kvaliteta BiH (HEA BiH) u izvršavanju obaveza preuzetih Okvirnim zakonom.
Takođe, AVORS-u je osporeno i vođenje posebnog entitetskog Registra akreditovanih visokoškolskih ustanova u RS, jer po zaključnim razmatranjima iz Odluke već postoji Državni registar akreditovanih visokoškolskih ustanova i studijskih programa kao jedinstveni registar za BiH. Ustavni sud smatra neustavnim i samostalnost i nezavisnost u procesu otvaranja/zatvaranja i licenciranja visokoškolskih ustanova koji po Zakonu obavlja entitetska Agencija, te da se taj proces odvija bez uvažavanja relevantnih odredaba Okvirnog zakona i provedbenih akata koje je državna Agencija donijela, u izvršavanju svojih nadležnosti koje su joj dodijeljene Okvirnim zakonom. Nadalje, Ustavni sud je poništio odredbe da AVORS preporučuje izdavanje dozvole za rad visokoškolskoj ustanovi, provodi postupak akreditacije Visokih škola i Univerziteta, studijskih programa, propisuje standarde za osiguranje kvaliteta obrazovanja.
Osporeno je AVORS-u i predstavljanje RS na međunarodnim konferencijama, skupovima, u međunarodnim organizacijama i udruženjima, jer Ustavni sud istovremeno tumači i da je prema Okvirnom zakonu HEA BiH uspostavljena i za provođenje zakona i međunarodnih obaveza države, i da ona predstavlja BiH u međunarodnim organizacijama. Nasuprot ovome, sve te odredbe iz dosadašnjeg Zakona o osiguranju kvaliteta u visokom obrazovanju RS, su sadržane i u novom Zakonu o AVORS.
“Neznatne su promjene u ovom Zakonu o Agenciji u odnosu na raniji Zakon o osiguranju kvaliteta u visokom obrazovanju RS, koji je tretirao pitanja početne akreditacije, akreditacije ustanova i studijskih programa. Vjerovatno se neće mijenjati umnogome ni Pravilnik o akreditaciji visokoškolskih ustanova i studijskih programa, koji donosi direktor Agencije u roku od šest mjeseci, što je rok i za donošenje Standarda za akreditaciju i ostalih podzakonskih akata. Kako je po ovoj tački dnevnog reda predviđeno i usvajanje Odluke o utvrđivanju opšteg interesa o povratnom dejstvu novog Zakona, odnosno da će se po novom zakonu nastaviti započeti postupci vanjskog vrednovanja visokoškolskih ustanova i studijskih programa, a nisu okončani do stupanja na snagu novog zakona, to znači da će i dalje biti zastoj u akreditovanju više visokoškolskih ustanova u RS” – reakcija je studentskih aktivista okupljenih u inicijativi “Akreditovane visokoškolske ustanove – priznate diplome” na ovu temu.
Pritom napominju da će proteći još najmanje šest mjeseci do donošenja novih podzakonskih akata u skladu sa novim zakonom. Podsjećajući da trenutno od ukupno 18 visokoškolskih ustanova upisanih u registar AVORS akreditaciju više od 16 godina od osnivanja i rada još uvijek nemaju i svi su rokovi prošli za akreditovanje Visoke škole “Koledž kozmetologije i estetike” Banja Luka i Visoke škole za hotelijerstvo i turizam Trebinje. Te dvije ustanove još uvijek nisu upisane ni u Državni registar visokoškolskih ustanova u BiH. Visokoj školi za primjenjene i pravne nauke ”Prometej” Banja Luka akreditacija je istekla 18.04.2023. godine, akreditacija u ovoj godini ističe Univerzitetu u Banjoj Luci i Univerzitetu u Istočnom Sarajevu 26.03.2024. godine. Produženi rok za akreditovanje ističe 03.04. Univerzitetu za poslovni inženjering i menadžment Banja Luka i Visokoj poslovno tehničkoj školi Doboj, 09.08. Univerzitetu Sinergija Bijeljina, Visokoj školi Banja Luka College i Nezavisnom univerzitetu Banja Luka 15.10., a Univerzitetu za poslovne studije Banja Luka 20.12.2024. godine.
„Već duže vrijeme ukazujemo na višegodišnje nerješavanje statusa Visoke škole za ekonomiju i informatiku Prijedor, kojoj je prošle godine odbijena akreditacija i, po svemu sudeći i novim zakonskim rješenjima, će biti izbrisana iz registra, u kojem se još uvijek nalazi. Takođe, 21. februara navršila se godina dana od otkrivanja afere kupoprodaje diploma „Klaster“, u kojoj su pod istragom u sumnjama u umješanost pominjalo pet visokoškolskih ustanova iz RS. U tom predmetu Tužilaštvo još uvijek nema donesenu tužilačku odluku, pa nema ni govora da bi u skorije vrijeme mogao započeti sudski postupak protiv onih koji eventualno budu obuhvaćeni optužnicom“ – kažu iz pomenute neformalne grupe građana.
